Europese subsidie voor onderzoek naar informele economieën

Dr. Francesco Giumelli , universitair hoofddocent Internationale Betrekkingen en Internationale Organisaties van de Faculteit der Letteren, en mr. dr. Pim Geelhoed , universitair hoofddocent Straf- en strafprocesrecht van de Faculteit Rechtsgeleerdheid, maken deel uit van een internationaal onderzoeksproject naar informele economieën dat onlangs een Europese financiering van € 3,8 miljoen toegewezen kreeg. Het project biedt plek voor 15 promovendi, waarvan twee aan de Rijksuniversiteit Groningen: één bij de Faculteit der Letteren en één bij de Faculteit Rechtsgeleerdheid.

^{Tekst: Marjolein te Winkel}

Formele en informele economieën

Elk land kent een formele economie, bijgehouden in officiële cijfers die uitdrukking geven aan zaken als nationaal inkomen, werkgelegenheid, koopkracht en inflatie. Daarnaast kent elk land ook een informele economie. Daaronder worden alle economische activiteiten gerekend die niet zichtbaar zijn in officiële cijfers, bijvoorbeeld werk waarover geen belasting wordt betaald.

2 miljard informele werknemers

Hoe groot een informele economie is, verschilt per land, zegt Francesco Giumelli. “In sommige landen is tot wel 80 procent van de economie informeel. Dit zijn vooral landen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika: hier bevindt zich 93 procent van de bijna 2 miljard mensen die wereldwijd werkzaam zijn in de informele economie.” De Wereldbank en de Internationale Arbeidersorganisatie schatten in dat als gevolg van de coronapandemie nog eens 500 miljoen tot anderhalf miljard mensen risico lopen in de informele sector terecht te komen.

Risico’s van informele arbeid

Het probleem met de informele sector is dat er geen toezicht, geen arbeidsvoorwaarden en geen wetten zijn. Pim Geelhoed: “Hierdoor lopen mensen die werken in de informele sector risico op onderbetaling, een onveilige werkplek, onhygiënische werkomstandigheden, uitbuiting, mensenhandel - noem maar op. Bovendien zijn het vaak de kwetsbare mensen in de samenleving die werkzaam zijn in de informele sector: vrouwen, migranten en jongeren zijn oververtegenwoordigd en lopen meer risico misbruikt te worden. Daarnaast biedt een informele economie grote mogelijkheden voor illegale handel in onder meer drugs, bedreigde diersoorten, kostbare grondstoffen. Dat gaat altijd gepaard met corruptie, fraude en witwassen, die door het informele karakter van de economie moeilijk te bestrijden zijn.”

Gebrek aan slagkracht van overheden

Naast de risico’s en de onzekerheid voor de werknemers zelf, zijn er ook gevolgen voor de slagkracht van een overheid. “Een grote informele economie betekent dat er weinig belasting wordt betaald, dat een overheid geen middelen heeft om te investeren in infrastructuur, scholen en ziekenhuizen, en weinig mogelijkheden heeft sociale, economische en ecologische zaken gedegen aan te pakken”, legt Giumelli uit.

Belangrijke uitdaging van de 21e eeuw

Om de negatieve gevolgen van informele economieën beter aan te kunnen pakken, is meer kennis nodig. Giumelli: “Er is al veel gesproken over de risico’s van informele economieën. Regeringen en internationale organisaties hebben erkend dat informele arbeid een van de belangrijkste uitdagingen van de 21e eeuw is. Er zijn bovendien een aantal pogingen gedaan om de verschillende aspecten van informaliteit te meten en er zijn verklaringen afgelegd over het belang van bescherming van werknemers in de informele sector. Maar dit heeft niet geleid tot concrete instructies, richtlijnen of op feiten gebaseerd beleid om de informele sector wereldwijd aan te pakken.”

Omvang van de informele sector meten

Doel van het onderzoeksproject is om meer kennis van de informele sector te vergaren, de problematiek aan te kaarten en tot beleidsvoorstellen te komen die een duurzame oplossing bieden voor de problemen in informele economieën. “In vijftien landen in Azië, Afrika en Latijns-Amerika gaan promovendi onderzoek doen naar de omvang van de informele sector”, zegt Geelhoed. “Zij gebruiken bij het verzamelen van de data dezelfde methodologie, om zo een duidelijk en vergelijkbaar beeld te krijgen van de situaties in de verschillende landen.”

Duurzame oplossingen

Ook wordt er, samen met partnerorganisaties in Afrika, Azië en Latijns-Amerika, een regio-overschrijdende opleiding over informele economieën opgezet die de volgende generatie deskundigen op het gebied van informele economieën opleidt, ze handvatten geeft om de problematiek in een land niet alleen in kaart te brengen, maar ook aan te kaarten, om zo tot duurzame oplossingen te komen.

Over het onderzoeksproject

Het onderzoeksproject PRESILIENT kreeg een Marie Skłodowska-Curie Industrial Grant toegewezen, een beurs die de Europese Commissie beschikbaar stelt aan Europese academische samenwerkingsprojecten. Aan het project werken organisaties uit 28 landen samen, onder leiding van dr. Abel Polese van Dublin City University. Het project start in het voorjaar van 2023.