De psychologische impact van de coronacrisis

Wat zijn de gevolgen van de coronacrisis op ons welbevinden? Wat denken mensen over deze pandemie? Wat zijn hun verwachtingen over de economische gevolgen ervan, over de toekomst? Psycholoog Pontus Leander leidt een wereldwijd psychologisch onderzoek, PsyCorona, naar de gevolgen van de coronacrisis.

_{Tekst: Eelco Salverda, afd. Communicatie / Foto's: Elmer Spaargaren}

Deelnemers aan PsyCorona vullen in een online enquête vragen in over hun gedachten, gevoelens en zorgen over het virus. Ook geven ze aan welke gevolgen ze verwachten voor hun financiële positie en voor de samenleving. ‘Psychologie en cultuur kunnen de verspreiding van het virus beïnvloeden,’ verklaart Leander het doel van het onderzoek. ‘De psychologie van de mens kan ook veranderen als reactie op de pandemie. Met gedrags- en datawetenschappers willen we plekken kunnen identificeren waar vlug opgetreden moet worden om de verspreiding van de pandemie tegen te gaan en de sociale schade tot een minimum te beperken.’

Verschillen tussen landen

Het onderzoek begon als een samenwerking tussen de RUG en New York University-Abu Dhabi. Groningen functioneert als knooppunt, met Leander als hoofdonderzoeker. Intussen kent het project vertakkingen over heel de wereld en doen er al meer dan 100 psychologen aan mee. De enquête is nu in meer dan twintig talen in te vullen, dagelijks komen er talen bij. Dat het onderzoek in diverse landen plaatsvindt voegt een extra dimensie toe, legt Leander uit. ‘Van strenge lockdown tot liberaler beleid, van het dragen van maskers tot ontkenning van de ernst: regeringen en inwoners van een land reageren verschillend op de pandemie. Wij willen weten of die verschillen wellicht verklaard kunnen worden door psychologie en cultuur.’

Unieke situatie

Op straat is het stil, winkels beperken het aantal bezoekers. Veel mensen werken thuis, al dan niet afgeleid door het schoolwerk van hun kroost. Bij de ingang van de supermarkt wassen we onze handen, om vervolgens een ter plekke schoongemaakt winkelwagentje toegeschoven te krijgen om afstand te kunnen houden. We bevinden ons in een situatie die onvergelijkbaar is met enige andere. Een uniek moment voor onderzoek? Leander: ‘Psychologisch onderzoek is op dit moment noodzakelijk. In stabiele tijden ontwikkelen we theorieën en hulpmiddelen die we testen in onze laboratoria. In crisistijden moeten we die theorieën en hulpmiddelen daadwerkelijk op de proef stellen.’

Wisselende stemmingen

Dagelijks hogere sterftecijfers, prognoses van het CPB over een naderende recessie, drukte en stress in de zorg, irritatie over de onproductiviteit thuis….. Het gevoel over de crisis en verwachtingen over de toekomst kunnen per dag verschillen en zijn afhankelijk van allerlei factoren. En daarmee kunnen de antwoorden binnen een land ook van dag tot dag erg verschillen. Houdt het onderzoek rekening met deze dagelijkse stemmingswisselingen? ‘Ja, wij volgen de pandemie op de voet. We breiden ons onderzoek uit met een ‘datawetenschapsmissie’ die onze enquêtevragen koppelt aan de veranderingen die zich in die regio afspelen. Sommige van die veranderingen waren tot voor kort nog ondenkbaar.’ In het onderzoek komen ook vragen voorbij over complotdenken en asielzoekers. Gevraagd naar het waarom houdt Leander zich op de vlakte – net als bij sommige andere vragen. Hij wil niet te veel prijsgeven over het onderzoek om de resultaten niet te beïnvloeden.

Improviseren

Kan Leander zich een situatie voor de geest halen die een beetje in de buurt komt van de huidige, en waarin vergelijkbaar onderzoek is verricht? ‘Als het bestaat dan wil ik het draaiboek wel eens zien,’ zegt hij. Leander illustreert de invloed van de onzekere situatie voor het onderzoek. ‘PsyCorona is het soort project dat normaal gesproken maanden of zelfs jaren duurt om te plannen en te organiseren. Nu moeten we onze procedures uitbreiden in slechts enkele dagen of zelfs enkele uren. Omdat het om een wereldwijde crisis gaat, ervaren we ook extra moeilijkheden zoals taal- en vertaalproblemen, het vergroten van het maatschappelijke draagvlak en het verwerken en analyseren van reacties, allemaal in zo min mogelijk tijd.’

Anders na de crisis

‘Zullen de mensen nog hetzelfde zijn na deze crisis? Daar ben ik persoonlijk nog het meest nieuwsgierig naar,’ blikt Leander vooruit. ‘Je ziet nu dat de samenleving razendsnel verandert. Als psycholoog vind ik het interessant om te zien waar mensen voorrang aan geven en wat we juist besluiten los te laten.’

Resultaat

Wanneer het onderzoek afgerond zal zijn kan Leander nog niet zeggen. ‘We zijn nog maar een paar weken bezig en de eerste reacties zijn veelbelovend. Maar we hebben nog veel meer data nodig. Onze tijdlijn hangt volledig af van de grootte van de participatie. We hebben mensen nodig die ons willen helpen deze enquête te verspreiden. Zodra we genoeg data hebben, zullen we de eerste voorzichtig verwerkte resultaten op onze website zetten.’

Meer informatie

• Pontus Leander
• PsyCorona