Geograaf Arie Stoffelen: ‘Reizen is een mensenrecht geworden’

‘Het houdt niet op, al die aandacht voor overtoerisme.’ Nog voor er een vraag is gesteld begint geograaf Arie Stoffelen er zelf al over, zuchtend bijna. De berichten over massatoerisme, steeds meer verworden tot overtoerisme, waren deze zomer niet van de lucht. Volgens Stoffelen staan we nog maar aan het begin. ‘Reizen is een soort van mensenrecht geworden.’

^{Tekst: Eelco Salverda, afd. Communicatie / Foto's: Elmer Spaargaren}

Spreiding werkt niet

In een week waarin de colleges weer zijn begonnen, op straat veel Engels, Duits, Spaans en Chinees te horen is en het plein voor het Academiegebouw chaotische verkeerstaferelen biedt, is het onmogelijk om niet te beginnen over drukte en overtoerisme. Wat doet het met Stoffelen dat daar zoveel aandacht voor is? Maakt het zijn werk anders? ‘Ik word er vaak over gebeld, maar dat is niet altijd leuk. Het is een beetje jammer dat het onderwerp zo gekaapt wordt. Het lijkt wel of toerisme gelijkstaat aan overtoerisme. Maar het kent veel meer aspecten.’ Spreiding wordt vaak genoemd als remedie. Toeristen worden uit Amsterdam gelokt met tripjes naar het Muiderslot, ’de leisure lakes’ (Vinkeveense plassen) of zelfs het Amsterdam Lake District (rondje IJsselmeer). Stoffelen gelooft er niet in. ‘Het enige dat zal werken is stoppen met marketing. Er is geen alternatief. Mensen komen naar Amsterdam voor de stad. Citytrippers, die iets willen afvinken van hun bucketlist. Die willen de bekende highlights zien.’

Reizen als recht

Stoffelen voorziet dan ook een verdere groei van toerisme. Dat is een ontwikkeling die niet te stoppen is, zegt hij resoluut. ‘Er is geld, de middenklasse in opkomende landen met veel inwoners groeit. En reizen is een soort van mensenrecht geworden. Mensen werken hard en willen ontspannen. Wat begon met het vrije weekend en vakantiedagen is nu het recht op reizen.’ Vliegen duurder maken, dat zal wellicht helpen, denkt hij. ‘Zeker bij de citytrips.’ Een kleine kentering is wel waarneembaar, volgens Stoffelen. Zo hebben sommige waddeneilanden een stop gezet op de uitbreiding van accomodatie. ‘Daar streven ze naar ‘beter’ toerisme in plaats van meer toerisme. Je ziet dat er een andere mindset begint te ontstaan.’

Inkomsten voor de regio

Als kind wilde Arie Stoffelen ornitholoog worden. Nu bestudeert hij niet het trekgedrag van vogels, maar de trek van mensen. Of eigenlijk: hoe toerisme beter te coördineren valt in de regio, zodat die er sociaal-economisch van kan profiteren. ‘Ik kijk naar de organisatie van toerisme achter de schermen, niet naar marketing en productontwikkeling. In mijn onderzoek ligt de focus op regio’s, die toerisme vaak als belangrijke inkomstenbron zien. Wist je dat er tussen 2014 en 2020 vanuit Europa meer dan 8 miljard euro naar de regio’s gaat om de ontwikkeling van toerisme te stimuleren?’

Voor iedereen, van iedereen

Toeristische organisaties, overheid, middenstand, bedrijfsleven, soms zelfs multinationals: toerisme is voor iedereen, maar ook zeker ván iedereen. Het ontbreekt volgens Stoffelen vaak aan visie en samenwerking, met als gevolg versnippering én dubbeling van activiteiten. Op zo’n moment levert het toerisme niet op wat er van verwacht werd. Stoffelen: ‘Het gaat mis als partijen niet goed samenwerken. Iedereen bedenkt wat. Als dat niet in samenhang gebeurt en niet in overleg met de lokale bevolking ontspoort het.’

Whisky-toerisme

Stoffelen haalt het voorbeeld van whisky-toerisme in Schotland aan. ‘Daar zette men wel in op lokale tradities en het karakter van de regio. Maar alles werd bepaald door een paar grote stokerijen. Gevolg: een paar partijen profiteren, de rest is ontevreden. Je moet lokale ondernemers en de bevolking erbij betrekken, aansluiten bij wat zij comfortabel vinden. Niet iets van bovenaf opleggen, kleine stapjes. Dat is niet altijd de makkelijkste manier.’

Onontwarbare kluwen aan fietsroutes

Veel partijen erbij betrekken is evenwel ook niet zaligmakend. Stoffelen ziet vaak waar versnippering toe leidt: te veel informatiestromen tussen betrokken partijen, te veel informatie voor bezoekers, te veel op elkaar lijkende producten. ‘Er wordt veel Europees geld gepompt in fiets- en wandelroutes in grensgebieden, 350 miljoen de afgelopen zeven jaar. Een gevolg van verkeerd beleid is dat er heel veel kleine routes tussen allerlei dorpjes zijn ontstaan. Ik heb eens een kaart gemaakt met zulke routes. Het bleek een onontwarbare kluwen. Zonder goede coördinatie krijg je individuele initiatieven. Iemand kent de burgmeester van de buurgemeente goed, en regelt wel even wat. Dan mis je dus een bredere visie op hoe je over de grens samenwerkt.’

De frisse blik van de buitenstaander

Stoffelen onderzoekt zelf vooral het beleid, de samenwerking achter het regiotoerisme dat we zien. Welke visies zijn er, wie beslist er en waarom is beleid niet succesvol? ‘Als ik onderzoek doe merk ik dat mensen het interessant en belangrijk vinden. Ik maak bijvoorbeeld een sterkte/zwakte-analyse en geef advies. Wat er uiteindelijk mee gebeurt is een tweede. Het vervolg ligt vaak buiten je macht, als wetenschapper. Maar gelukkig hebben mensen nooit het idee dat ik even kom vertellen wat ze niet goed doen. Ze waarderen het als een buitenstaander zijn oordeel geeft. Ik breng zaken naar boven die betrokkenen vaak zelf niet zien.’

Meer informatie

Arie Stoffelen