Pesten is een probleem van ons allemaal

Van leerkrachten wordt veel verwacht; naast een stimulerend academisch klimaat, moeten ze er ook voor zorgen dat er niet gepest wordt in de klas. Ze zijn echter niet voldoende opgeleid om pesten effectief aan te kunnen pakken. Bovendien ontbreekt er nog veel wetenschappelijke kennis over de rol van leerkrachten bij pesten waardoor we leerkrachten niet goed kunnen ondersteunen.

door Danelien van Aalst Msc en dr. Beau Oldenburg

Pesten komt in vrijwel iedere klas voor. Diverse onderzoeken laten zien dat pesten ernstige gevolgen voor de slachtoffers kan hebben. Het is daarom goed dat er in de afgelopen jaren meer aandacht voor dit probleem is gekomen. Zo zijn scholen sinds de invoering van de Wet Veiligheid op School (2015) verplicht om een zogenaamd anti-pestprotocol te hebben. In dit protocol moet worden beschreven wat de school allemaal doet om pesten tegen te gaan. Daarnaast gebruiken steeds meer scholen een anti-pest programma en heeft het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) deze programma’s een aantal jaar geleden beoordeeld op hun effectiviteit.

In deze anti-pestprotocollen en anti-pestprogramma’s is een speciale rol weggelegd voor leerkrachten. Aangezien zij het meeste tijd doorbrengen met hun leerlingen wordt er van hen verwacht dat ze pesten voorkomen, signaleren en dat ze actie ondernemen als er in de klas gepest wordt. Echter lijken ze hier vaak niet erg succesvol in. Zo laat onderzoek zien dat leerkrachten het pesten niet herkennen, dat ze het niet serieus nemen of dat hun aanpak volgens hun leerlingen juist een averechts effect heeft.

Een belangrijke verklaring hiervoor is dat de meeste leerkrachten niet voldoende zijn opgeleid om met pesten om te gaan. Tijdens de opleiding van leerkrachten ligt de nadruk vaak op vakken zoals taal en rekenen en is er maar weinig structurele aandacht voor sociale veiligheid in het algemeen en pesten in het bijzonder, zo blijkt uit een rapport van Stichting School en Veiligheid en het Ministerie van OCW*). Opleidingen verschillen ook in op welke manier ze aandacht aan het onderwerp besteden: in sommige opleidingen worden er een of twee lessen aan het onderwerp besteed, in andere opleidingen wordt er vanuit gegaan dat toekomstige leerkrachten tijdens hun stage wel leren hoe ze pesten aan moeten pakken.

Dat er geen structurele aandacht voor pesten is tijdens de opleiding van leerkrachten is niet gek gezien dat er nog veel kennis ontbreekt over de rol die leerkrachten bij pesten spelen. Onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen maakten onlangs een inventarisatie - een zogenaamde systematische review - van alle onderzoeken die naar de rol van leerkrachten bij pesten gedaan zijn en concludeerden dat we van veel factoren een beetje weten, maar dat er nog teveel structurele kennis mist om leerkrachten echt goed te kunnen ondersteunen bij het aanpakken van pesten. In andere woorden, we weten helemaal nog niet goed hoe leerkrachten zich nu het beste kunnen gedragen.

Samenvattend: we trainen leerkrachten niet voldoende en kunnen ze ook (nog) niet vertellen hoe ze pesten het beste kunnen aanpakken, maar verwachten tegelijkertijd wél dat ze het pesten oplossen. Eigenlijk zeggen we: zoek het maar uit, het is jouw probleem. Terwijl pesten een probleem van ons allemaal is. Het is daarom belangrijk dat we onze verwachtingen bijstellen. Ja, leerkrachten moeten signalen die wijzen op pesten serieus nemen - ze mogen hun kop niet in het zand steken - maar tegelijkertijd moeten we ook niet verwachten dat het ze lukt om het pesten volledig uit te bannen. Daarvoor is pesten een te complex probleem en is er nog te weinig kennis. Het is belangrijk om in ons achterhoofd te houden dat er geen pasklare oplossing voor pesten is. Laten we – scholen, leerkrachten, ouders, onderzoekers en beleidsmakers - in plaats van de verantwoordelijkheid zo sterk bij de leerkracht neer te leggen de handen ineen slaan om pesten te verminderen. Pesten is namelijk een probleem van ons allemaal.

_{*) Stichting School en Veilgheid (2015) Toegerust op sociale veiligheid - Vervolgonderzoek naar de toerusting van aankomende leraren door pabo’s en tweedegraads lerarenopleidingen op het gebied van sociale veiligheid – Eindrapportage – In opdracht van het Ministerie van OCW}