Kind binnen schoolklas soms pester, slachtoffer en verdediger tegelijk

Basisschoolleerlingen zijn soms pester, pestslachtoffer en ‘verdediger’ tegelijk. Dat komt doordat binnen schoolklassen vriendengroepjes bestaan, waarbij een kind het eigen groepje meestal verdedigt, soms door een ander groepje wordt beschouwd als pester, en soms door weer een ander groepje wordt gepest. Dat kinderen soms meerdere rollen tegelijk innemen, komt ook doordat zij vaak bij verschillende relaties zijn betrokken die nog aan verandering onderhevig zijn. Dat concludeert socioloog Gijs Huitsing in zijn promotieonderzoek naar pestgedrag waarop hij 4 december aan de Rijksuniversiteit Groningen promoveert.

Huitsing onderzocht het gedrag en de relaties van honderden basisschoolleerlingen (5-12 jaar) uit Nederland, Finland en Zwitserland met behulp van sociale netwerkanalyse, een methode die gedetailleerd inzicht geeft in de onderlinge relaties in een groep. Voorheen werd sociale netwerkanalyse vooral ingezet om positieve netwerken zoals bijvoorbeeld vriendschapsrelaties te onderzoeken. Huitsing gebruikte de techniek ook voor het bestuderen van negatieve netwerken: relaties tussen kinderen die elkaar afwijzen of pesten.

Machtsverschillen

Hoe ouder het kind, hoe vaker machtsverschillen een rol spelen bij pestgedrag, concludeert Huitsing. Bij jongere kinderen is vaker sprake van wederzijds pesten – ‘vandaag pest ik jou, morgen pest jij mij’ – en spelen machtsverschillen nog nauwelijks een rol. Bij oudere kinderen is pestgedrag vaak minder wederzijds en komt meer vast te liggen wie vaker pest en wie vaker slachtoffer is. Gepeste kinderen zijn bijna altijd slachtoffer van een pester uit de eigen klas of één klas hoger. Het komt zelden voor dat een gepest kind slachtoffer is van een pester uit een lagere of veel hogere klas.

Leraar en leerling zijn het oneens

Leraren en leerlingen verschillen in hun waarneming van pestgedrag. Het valt op dat leerkrachten minder pestgedrag rapporteren tussen jongens en meisjes dan leerlingen zelf, en juist méér pestgedrag zien tussen meisjes onderling. Leerlingen zelf zeggen dat jongens zowel jongens als meisjes pesten en dat meisjes vooral onderling pesten. Kinderen en leerkrachten zijn het er vaak wel over eens dat een kind wordt gepest of dat het andere kinderen pest, maar ze noemen niet noodzakelijk dezelfde slachtoffer-pester-relaties. De overeenstemming voor het herkennen van pesters is groter dan voor het herkennen van slachtoffers.

Verdedigen is soms risicovol

Als netwerken over langere tijd worden bestudeerd, is te zien dat een kind dat een pestslachtoffer verdedigt het risico loopt om ook te worden gepest, concludeert Huitsing. Iets soortgelijks geldt voor een kind dat een pester verdedigt: verdedigers van pesters worden soms zelf ook pesters, als zij besluiten de pester ‘mee te helpen’. Voor zowel pesters als voor slachtoffers geldt dat zij elkaar onderling steunen en verdedigen. Met netwerkgegevens wordt duidelijk dat haast geen enkele basisschoolleerling buitenspel blijft: de meeste kinderen zijn wel bij een of meerdere slachtoffer-pester-relaties betrokken, jongens vaker dan meisjes.

Curriculum vitae

Gijs Huitsing (Warffum, 1984) studeerde sociologie en voltooide een research master aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). Hij verrichtte zijn promotieonderzoek aan de Interuniversity Center for Social Science Theory and Methodology (ICS), een onderzoekscentrum van de RUG, de Universiteit Utrecht en de Radboud Universiteit Nijmegen. Het promotieonderzoek werd gefinancierd door het programma Onderzoekstalent van NWO. Promotors zijn professor René Veenstra, en professor Tom Snijders, copromotor is Marijtje van Duijn. De titel van het proefschrift luidt: A social network perspective on bullying.

Noot voor de pers

• Op 3 en 4 december is Christina Salmivalli, dé internationale expert in onderzoek naar pesten, in Nederland en beschikbaar voor de media. Salmivalli is de ontwerper van het Finse KiVa anti-pestprogramma dat in Nederland inmiddels ook op verschillende scholen ingevoerd is. Gijs Huitsing was samen met René Veenstra vanuit de Rijksuniversiteit Groningen verantwoordelijk voor een goed verloop van de onderzoeksfase. Salmivalli gaat op bezoek bij verschillende scholen die dit programma hebben ingevoerd
• Contact: Gijs Huitsing