West-Europa hield Oost-Duitsland met gemak in isolement

De Oost-Duitse inspanningen tussen 1949 en 1973 om internationaal erkend te worden, hebben helemaal niets opgeleverd. De lobbycomité’s die de Duitse Democratische Republiek (DDR) daartoe in 55 landen had laten oprichten, kostten miljoenen maar bleven klein en onmachtig. Zo stelde het Nederlands Comité voor de Erkenning van de DDR helemaal niets voor. Dat blijkt uit onderzoek van historicus Carel Horstmeier, die 20 februari promoveert aan de Rijksuniversiteit Groningen. De NAVO-landen, waaronder Nederland, wisten de DDR juist erg effectief internationaal buitenspel te houden. Pas toen de Duitse bondskanselier Willy Brandt met zijn Neue Ostpolitik de deur naar erkenning openzette, in december 1972, volgde in een mum van tijd de rest van de internationale gemeenschap.

De DDR was vanaf haar oprichting in 1949 internationaal geïsoleerd. Alleen de elf andere communistische staten wilden haar diplomatiek erkennen. De Oost-Duitsers wilden daar graag verandering in brengen en lieten in steeds meer landen comité’s oprichten die moesten lobbyen voor die erkenning, culturele uitwisselingen organiseren en de regeringen interesseren voor een diplomatieke band met de DDR.

Eerste comité in Nederland

‘In Nederland werd in 1955 het allereerste vriendschapscomité ter wereld opgericht, door de Communistische Partij Nederland (CPN),’ zegt Horstmeier. ‘Dat is een zachte dood gestorven omdat de CPN na de dood van Stalin niet meeging in de destalinisatie, en daarom de DDR op afstand wilde houden. Pas in 1970 ontstond weer een DDR-comité, waarin onder andere leden van de PSP (Pacifistisch Socialistische Partij) en linkse studenten zaten.’ Dat is evenwel een clubje gebleven van zo’n twintig mensen, waarvan de helft papieren lid. De enige bekende naam is die van PSP’er Fred van der Spek. Zij gingen niet verder dan het uitgeven van een tweemaandelijks tijdschrift, DDR-kenningen, en het af en toe schrijven van een briefje aan de minister om te vragen of de DDR aan een conferentie mocht deelnemen. Horstmeier: ‘Die schreef dan keurig terug: Briefje ontvangen.’

Blokkade

Behalve het Nederlandse comité onderzocht Horstmeier ook de Belgische en de Deense pendanten. Die richtten eveneens weinig uit, maar waren wel actiever dan de Nederlanders. Ze kregen wel eens een delegatie van politici zover dat die een bezoek bracht aan de DDR, en daar dan partijleider Walter Ulbricht sprak. Maar ook dat bracht de diplomatieke erkenning geen centimeter dichterbij. De DDR faalde in haar pogingen om de West-Europese regeringen onder druk te zetten. Dit was des te problematischer omdat juist die staten de DDR internationaal blokkeerden. Nederland was een van de zes NAVO-landen die vanaf het begin een belangrijke rol speelden in het organiseren van deze blokkade, ook bij de neutrale staten.

Contraproductief

De inspanningen van de DDR kostten intussen miljoenen euro’s en de pogingen om internationaal erkend te worden bleken ook nog eens contraproductief, want de Oost-Duitsers begrepen niets van wat ze uit het Westen vernamen. Horstmeier: ‘Ze zaten zichzelf in de weg. Omdat ze vanuit hun marxistisch-leninistische ideologie wantrouwig waren tegenover het Westen, zagen ze dingen die er niet waren. Toen bijvoorbeeld prins Claus zich met prinses Beatrix verloofde zagen zij dat als een poging van het West-Duitse grootkapitaal om zijn invloed op Nederland te vergroten.’

Curriculum vitae

Carel Horstmeier (Amsterdam, 1970) studeerde Duits en Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen en de Freie Universität Berlijn. Hij werkt als docent en afdelingssecretaris bij de afdeling Internationale Betrekkingen & Internationale Organisatie (IBIO) aan de Faculteit der Letteren va de RUG, en als secretaris van de Rekenkamercommissie van de gemeente Coevorden. Hij promoveert op 20 februari 2014 aan de Faculteit der Letteren op het proefschrift Stiefkind der Staatengemeinschaft. Die Anerkennungspolitik der DDR in Westeuropa 1949-1973.

Meer informatie

Carel Horstmeier