Geel licht gezonder tijdens nachtdienst

Mensen die langdurig in ploegendienst werken, lopen gezondheidsrisico’s. De oorzaak ligt waarschijnlijk in een verstoring van het dag/nachtritme dat door de biologische klok wordt bepaald. Chronobioloog Maan van de Werken ontdekte dat ’s nachts werken bij geel licht de minste verstoring van de fysiologie oplevert. Ook zag zij dat het stresshormoon cortisol in de vroege ochtend sterk reageert op prikkels. Zij promoveert 6 december 2013 op haar onderzoek aan de Rijksuniversiteit Groningen.

In een 24-uurs economie is het steeds normaler om ’s nachts te werken. Maar wie langdurig in ploegendienst werkt, heeft een verhoogd risico op bijvoorbeeld kanker, suikerziekte, overgewicht of depressie. ‘Daarom is het belangrijk te begrijpen waar die risico’s door ontstaan’, zegt Maan van de Werken.

Blauw licht

Een bekende factor bij de reactie van ons lichaam op nachtdiensten is kunstmatig licht. ‘De blauwe component in wit licht houdt mensen beter wakker dan geel licht’, vertelt Van de Werken. Zij liet daarom proefpersonen een nacht wakker blijven bij geel licht, wit licht en in het schemerdonker.

‘Slaaphormoon’

Het lichaam maakt alleen ’s nachts melatonine aan, waardoor het de naam van ‘slaaphormoon’ heeft gekregen. Onterecht, vindt Van de Werken: ‘We zagen wel dat wit licht het hormoon melatonine sterk onderdrukt, maar ik vond geen enkele relatie tussen slaperigheid en de melatonineconcentratie.’

Die relatie was er wel met de huidtemperatuur. Deze neemt normaal gesproken ’s nachts toe. Bij wit licht lag de huidtemperatuur echter aanzienlijk lager dan bij geel licht. Dat gele licht voorkwam ook de daling van de melatonineconcentratie. ‘Mijn conclusie is dat het lichaam van de proefpersonen bij geel licht een veel normaler nachtpatroon vertoonde dan bij wit licht.’

Gezonder

Geel licht verstoort de reacties van het lichaam in de nacht dus minder dan wit licht en het is daarmee mogelijk ook gezonder. ‘Ik zou bij nachtwerk zeker geel licht aanraden’, zeg Van de Werken. Er is wel een belangrijke uitzondering: ‘Met geel licht voelden de proefpersonen zich iets minder alert en dit strookt ook met de hogere huidtemperatuur. Voor werk dat grote alertheid vraagt, bijvoorbeeld bij luchtverkeersleiders, zou wit licht daarom beter kunnen zijn.’

Stresshormoon extreem verhoogd

De concentratie van het stresshormoon cortisol begint vanaf een uur of vier ’s morgens te stijgen, om uiteindelijk een half uur na het wakker worden te pieken. Die piek vertelt aan het lichaam dat de actieve periode is begonnen. Van de Werken ontdekte echter dat het lichaam tijdens deze fase van de biologische klok (een groepje cellen in de hersenen) gevoeliger is voor prikkels die het cortisol nog verder doen stijgen. ‘Daar treedt een vermenigvuldigingseffect op. Wanneer je aan het eind van een nachtdienst zou gaan eten, of iets doet dat stress veroorzaakt, kan je dus een extreme verhoging van cortisol krijgen.’

Ploegendienst

Langdurige verhoging van de cortisolconcentratie kan leiden tot dezelfde klachten die het werken in ploegendienst veroorzaakt. Verstoorde cortisolregulatie zou dus kunnen bijdragen aan de verhoogde gezondheidsrisico’s van mensen in ploegendienst. ‘In de vroege ochtend zou je prikkels die cortisol doen toenemen dus mogelijk beter kunnen mijden.’

Huidcellen testen

Van de Werken vond bovendien sterke individuele verschillen tussen mensen in de onderdrukking van melatonine door licht. ‘Sommige mensen reageren met een zeer sterke daling van melatonine. Dat kan je meten in het speeksel. Diezelfde mensen bleken ook te verschillen in het niveau van een moleculaire reactie op een stimulus in hun huidcellen.’

Een sterke daling van het melatonine door licht kan dus betekenen dat iemand gevoelig is voor het ontwikkelen van gezondheidsklachten tijdens ploegendienst. ‘Door huidcellen van mensen te testen kunnen we mogelijk uiteindelijk bepalen wie daar geschikt voor zijn.’

Wake Up Light

Van de Werken testte ook de bekende ‘Wake Up Light’ van Philips. Die laat het licht langzaam opkomen, een half uur voor de wekker afgaat. ‘We zagen onder meer aan de hand van de huidtemperatuur dat mensen hierdoor sneller volledig wakker zijn.’

CV

Maan van de Werken (Dantumadeel, 1978) studeerde immunologie en gedragsbiologie aan de RUG en verrichtte er haar promotieonderzoek bij de afdeling Chronobiologie. Ze promoveert op 6 december 2013 aan de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen op het proefschrift Dawn, light at night and the clock. Impact on human alertness, performance and physiology. Promotor is prof.dr. Domien Beersma en co-promotor dr. Marijke Gordijn.

Aansluitend promoveert ook haar man, Mirre Simons, op onderzoek naar seksuele signalen en veroudering bij onder meer zebravinken en stekelbaarzen. Beiden wonen en werken inmiddels in Sheffield.