Heropvoeding door groep heeft voorkeur bij wangedrag groepsleden

Als groepsleden afwijkend gedrag vertonen, beïnvloedt dat de identiteit van de groep als geheel en is daarom niet gewenst. Voor een positieve eigenwaarde is het immers van belang dat de groep in een goed daglicht staat, terwijl agressief gedrag daaraan juist afbreuk doet. In plaats van het betreffende lid te weren, zorgt de groep er liever voor dat het gedrag wordt aangepast, zodat zij intact kan blijven. Dat blijkt uit het onderzoek van sociaal psycholoog Margriet Braun, die onderzocht welke factoren van invloed zijn op de reactievorming op afwijkend gedrag. Zij promoveert op 21 juni 2010 aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Mensen ontlenen hun identiteit deels aan de verschillende sociale groepen waartoe zij behoren. Braun: ‘Iemand kan lid zijn van een sportvereniging, kerk, bestuur of vriendengroep. Voor groepsleden is het belangrijk positief over elkaar te denken en goede verwachtingen van elkaar te hebben. Het is interessant te bekijken hoe mensen omgaan met een groepslid dat afwijkend gedrag vertoont en hoe zij vervolgens de positieve waardering van de groep proberen te behouden.’
 

Intenties van dader

Braun onderzocht welke factoren van invloed zijn op reactievorming als een groepslid schade wordt aangedaan. Naar voren komt dat behalve de relatie tussen het slachtoffer en dader, ook de intenties van de dader een rol spelen. Braun: ‘Mensen reageren sterk negatief op agressief gedrag, of de dader nu wel of niet tot dezelfde groep behoort. Soms is het niet duidelijk of iemand werkelijk de intentie heeft schade aan te richten. Ik heb gevonden dat de dader het voordeel van de twijfel krijgt, wanneer hij tot dezelfde groep als het slachtoffer behoort en zijn intenties niet per se negatief te interpreteren zijn. Maar als duidelijk wordt dat het groepslid opzettelijk schade veroorzaakt, volgt er een zeer sterk negatieve reactie. Die reactie is zelfs nog sterker dan wanneer de dader niet tot de eigen groep behoort.’

Oranjesupporters

De rol van intenties blijkt uitgespeeld te zijn wanneer groepsleden mentaal niet in staat zijn de bedoelingen van een agressief groepslid goed in te schatten. Dat komt omdat mensen dan terugvallen op het automatische principe dat groepsleden zich positief naar elkaar gedragen. Braun: ‘Stel je een Oranjesupporter in een druk stadion voor die uit het niets een duw krijgt van een onbekend persoon. Door de vele indrukken die hij in het stadion opdoet, kan hij niet goed beoordelen of er opzet in het spel is. Als de Oranjesupporter vervolgens ziet dat de veroorzaker van het leed ook een oranje T-shirt draagt, zal hij mild reageren.’ Wanneer mensen niet de mogelijkheid hebben te begrijpen wat er is gebeurd, gaan ze er automatisch van uit dat groepsleden elkaar onderling geen schade toebrengen, omdat de groep als geheel dan beschadigt.

Heropvoeding

 Afwijkend gedrag door een groepslid heeft directe gevolgen voor de positieve waardering van de groep. Mensen kunnen verschillende maatregelen nemen om de groepsidentiteit tegen een negatieve beoordeling te beschermen. Braun: ‘Een groep kan ervoor kiezen een groepslid met afwijkend gedrag uit de groep te zetten. Uit mijn onderzoek blijkt echter dat mensen daar niet de voorkeur aan geven. Liever zorgen zij ervoor dat het gedrag van een afwijkend groepslid wordt aangepast, zodat de groep intact kan blijven.
Hoe meer groepsleden zich met de andere groepsleden verbonden voelen, des te duidelijker ze zullen kiezen voor heropvoeding boven uitsluiting.’

Curriculum vitae

Margriet Braun (Enschede, 1981) studeerde toegepaste communicatiewetenschap aan de Universiteit Twente en deed haar promotieonderzoek bij het Kurt Lewin Instituut en Sociale en Organisatiepsychologie aan Rijksuniversiteit Groningen. Het onderzoek werd door de NWO gefinancierd.  Ze promoveert in de Gedrags- en Maatschappijwetenschap bij prof.dr. S. Otten, prof.dr. E.H. Gordijn en prof.dr. D.A. Stapel. De titel van haar proefschrift is: 'Dealing with a deviant group member'. Braun werkt momenteel als onderzoeker binnen het lectoraat Community Care & Youth aan de Saxion Hogeschool. Tevens is zij daar als docent verbonden aan de masteropleiding Health Care and Social Work.

Noot voor de pers

Contact: Margriet Braun, via afdeling Communicatie RUG, tel. 050-363 4444, e-mail: communicatie rug.nl