Hoe kan onze samenleving zijn privacy behouden?

Onlangs waarschuwde oud-marinier Ingo Piepers in de Volkskrant nog voor het gevaar dat “Als men niet oppast, de nieuwe orde geen democratische maar bijvoorbeeld een Chinese wordt”. Daar worden mensen in het openbaar op grote schaal in de gaten gehouden door camera’s. Naar de invloed van massa-surveillance op de privacy van een samenleving doet filosoof Titus Stahl onderzoek. Het tast volgens hem niet alleen de privacy van individuen aan maar ook van een samenleving als geheel.

Tekst: Merel Weijer, afdeling Communicatie

Bespioneerd in de badkamer

Stahl kwam erachter dat er veel wordt geschreven over de aantasting van de privacy van het individu terwijl men zich daar eigenlijk niet zo druk over maakt. Mensen maken zich niet alleen zorgen over het feit of ze bespioneerd worden in hun badkamer of door de AIVD in de gaten worden gehouden. Maar ze maken zich ook zorgen over of massa-surveillance een gevaar oplevert voor hun samenleving. Maar op wat voor manier wordt de privacy van een samenleving eigenlijk aangetast? Dat is een vraag waar volgens Stahl tot nu toe nog weinig over is geschreven door filosofen.

Sturen van de massa via technologie

Een van de dingen die Stahl onderzoekt is het ontstaan van nieuwe machtstypen die ontstaan door massa-surveillance. Het ‘mijnen’ van data en het sturen en voorspellen van gedrag wordt steeds vaker gebruikt. Wat er nu in China gebeurt is zeker geen ver van mijn bed show meer. Achttien landen maken al gebruik van intelligente surveillancesystemen. De surveillance in de openbare ruimte neemt daarmee een steeds grotere vlucht.

Beïnvloeding van gedrag is ook macht

Bij macht denk je vaak aan iemand die zegt wat je wel en niet mag doen. Een andere vorm van macht gaat over het beïnvloeden van gedrag. Denk maar eens aan celebrities die constant achtervolgd worden door paparazzi. Ze hoeven maar een pak melk te kopen en ze worden al gefotografeerd. Als je weet dat je in de gaten wordt gehouden zal je gedrag in de openbare ruimte anders zijn en dit is een inbreuk op je vrijheid en daarmee een vorm van machtsuitoefening. Het gaat er niet om dat je bang bent dat je iets fout doet en daarvoor wordt opgepakt maar dat je je anders gaat gedragen als je weet dat je constant in de gaten wordt gehouden.

Strategisch gedrag

Intieme relaties hebben privacy nodig, dat is ook voor iedereen duidelijk. Maar hoe zit het met de privacy in een democratie? ‘Dat is ingewikkelder’, zegt Stahl. Hij neemt lang de tijd om een antwoord te formuleren. ‘Neem als voorbeeld demonstreren. Je wilt gezien worden want je wilt een punt maken. In het geheim demonstreren heeft weinig zin. Aan de andere kant wil je niet dat deze uitingen van een overtuiging worden opgeslagen als bewijs van hoe jij bent als individu. Daarnaast wil je zelf controle houden over wat wel en niet wordt opgeslagen over jou. Als je deze controle verliest dan ga je je anders gedragen in het openbaar. In een democratie is het nodig dat mensen zich vrij voelen en niet een strategische houding aannemen doordat ze steeds rekening houden met het feit dat er op ze gelet wordt.’

Verloren onschuld

Een filosoof moet volgens Stahl mensen helpen na te denken over wat de mogelijkheden en de consequenties van nieuwe technologieën zijn. Het is makkelijk om de ethische kant van het gebruik van nieuwe technologieën over het hoofd te zien. Persoonlijk is Stahl zijn onschuld wat betreft de privacy wel wat verloren. Zijn webcam heeft hij afgeplakt, ook al vraagt hij zich wel af of dat eigenlijk wel zin heeft. Maar door zoveel met het onderwerp bezig te zijn word je vanzelf voorzichtiger. Hij realiseert zich wel dat je als individu eigenlijk weinig kunt doen. ‘Ja, je zou geen internet kunnen gebruiken of geen smartphone nemen maar je kunt eigenlijk niet meer zonder’.

Verantwoordelijkheid van de overheid

Het gaat er volgens Stahl juist om dat je deze dingen allemaal moet kunnen gebruiken zonder dat je je druk moet maken over je privacy. Dat is iets waar de overheid en de bedrijven iets aan moeten doen. Met name de overheid moet hierin verantwoordelijkheid nemen en zijn burgers beschermen. ‘We moeten als samenleving goed nadenken over wat onze grenzen zijn. Vaak wordt iets in gebruik genomen en wordt pas daarna nagedacht over de grenzen ervan. Wat we eigenlijk moeten doen is het in eerst instantie niet gebruiken en eerst onderzoeken.’ In een democratie moet de burger uiteindelijk beslissen over welke vrijheid belangrijk is en welke vrijheid ze willen opgeven voor iets anders zoals bijvoorbeeld veiligheid. Stahl hoopt met zijn onderzoek bij te dragen aan een duidelijke visie op het behoud van de privacy van een samenleving. Een visie die ervoor moet zorgen dat onze samenleving een democratische kant op blijft gaan.