Opinie: Kandidatuur Von der Leyen is een positieve bijdrage aan Europese democratie

Het besluit van Ursula von der Leyen om zich kandidaat te stellen voor een tweede termijn als Voorzitter van de Europese Commissie is een positieve bijdrage aan democratie in Europa. Hoe groot die bijdrage is, hangt af van of journalisten, politieke tegenstanders en kiezers die de handschoen die ze hen voor de voeten heeft geworpen oppakken, zegt prof. dr. Pieter de Wilde , hoogleraar Europese politiek en maatschappij aan de Faculteit der Letteren van de Rijksuniversiteit Groningen.

Verkiezingen vormen niet alleen een uitdrukking van ideologische voorkeuren van kiezers, maar ook een mogelijkheid om zittende machthebbers naar huis te sturen, of hen juist een nieuwe termijn te gunnen. Op nationaal niveau is dit een gevestigd principe. Het is wenselijk dat deze dimensie van verkiezingen ook in Europa mogelijk is, aangezien nationale verkiezingen het referentiekader vormen voor de meeste EU-burgers over de betekenis van democratie. Met de mogelijkheid de belangrijkste machthebber via deze verkiezingen naar huis te sturen, zal de Europese Unie in de ogen van haar burgers dus democratischer worden.

Gedurende haar termijn heeft Von der Leyen op belangrijke politieke thema's duidelijk gemaakt wat haar leiderschap inhoudt. Zo heeft zij zich onder meer geprofileerd op het gebied van migratie, waarbij zij een duidelijk signaal uitzond over het behoud van de joods-christelijke traditie in Europa door eerst een Commissaris voor “behoud van de Europese manier van leven” voor te stellen en later een deal te sluiten met Tunesië om migratie daarvandaan naar Europa tegen te werken. Haar inzet voor gendergelijkheid belichaamt ze zelf, als eerste vrouwelijke leider van de EU, maar ook doordat ze er op stond evenveel vrouwelijke als mannelijke Commissarissen in haar Commissie op te nemen. Bekendheid verwierf ze verder met haar uitgesproken steun aan Oekraïne sinds de Russische inval in 2022. Echter, haar steun aan Israël na de bloedige aanslag van Hamas, waarbij zij achterwege liet om Israël op te roepen het oorlogsrecht te respecteren, heeft haarzelf, de Europese Commissie en de Europese Unie aanzienlijke reputatieschade toegebracht.

Hoewel Nederlandse kiezers niet rechtstreeks op Von der Leyen kunnen stemmen, hebben zij indirect invloed via politieke partijen die haar kandidatuur steunen. De steun van de Europese Volkspartij (EVP) aan Von der Leyen betekent dat een stem op een partij die bij de EVP is aangesloten - het CDA, de BBB waarschijnlijk, en wellicht het NSC - indirect een stem is voor haar. Het is dan ook van belang dat Nederlandse journalisten en politici de kiezers bewust maken van deze keuze en de mogelijke implicaties ervan. Von der Leyen biedt de Europese kiezers de gelegenheid om haar beleid van de afgelopen vijf jaar te evalueren en dit mee te laten wegen in hun beslissing in het stemhokje.

Naast het feit dat Von der Leyen's kandidatuur de Europese democratie verrijkt door de kiezers een keuze te bieden, draagt haar statuur ook bij aan de bekendheid en het belang van de verkiezingen. Als een van de bekendste EU-politici kan haar deelname de verkiezingen voor veel Europese kiezers dichterbij brengen. Bovendien daagt haar kandidatuur andere politieke groeperingen uit om met kandidaten van vergelijkbaar kaliber te komen, wat de democratie in Europa verder zou versterken. De sociaal-democraten hebben helaas al verzaakt door te kiezen voor een onbekende grijze muis, de Luxemburger Nicolas Schmit - Commissaris voor Werkgelegenheid en Sociale Zaken. Voor de Groenen zijn Terry Reintke en Bas Eickhout kandidaat. Die hebben binnen het Europees Parlement een sterke staat van dienst opgebouwd, maar zullen bij weinig EU-burgers het electorale vuur aanwakkeren. Blijft open de radicaal-rechtse coalities van de Europese conservatieven en Identiteit en Democratie, waar namens Nederland partijen als JA21, FvD, SGP en PVV bij aangesloten zijn, en de liberalen, waar namens Nederland zowel VVD als D66 bij horen.

De kandidatuur van Von der Leyen is dus een positieve bijdrage aan democratie in Europa. De bal ligt nu bij journalisten, andere politieke partijen en kiezers. Journalisten, maak duidelijk wat er op het spel staat bij de komende verkiezingen. Politieke tegenstanders, kom met goede alternatieve kandidaten. Kiezer, maak in juni een weloverwogen keuze in het stemhokje. Het is bovenal deze driedubbele uitdaging die Von der Leyens kandidatuur een positieve bijdrage aan democratie in Europa maakt.

Dit artikel is op 6 maart 2024 gepubliceerd in Dagblad van het Noorden