Breaking news: lokale journalistiek leeft

Lokale journalistiek leeft, speelt nog steeds een belangrijke rol in ons leven én heeft absoluut toekomst. Sterker nog: lokale journalistiek kan meer dan ooit een cruciale rol spelen in het tot stand komen van ons gemeenschapsgevoel. Maar daarvoor moeten journalisten wel anders gaan werken dan nu gebeurt. Bijzonder hoogleraar Yael de Haan, verbonden aan de Faculteit der Letteren, geeft vijf ingrediënten voor een moderne, toekomstbestendige lokale journalistiek.

Op het eerste gezicht lijkt het niet goed te gaan met de lokale journalistiek. Redacties krimpen al jaren en lokale kranten bieden voor het gevoel vooral veel advertenties. Ook bij lokale publieke omroepen spelen krimpende budgetten een rol. Toch begint dit verhaal met een opmerkelijk positief geluid. ‘Iedereen vindt lokale journalistiek belangrijk’, stelt Yael de Haan. ‘En we weten ook waarom: mensen zijn nieuwsgierig naar wat er gebeurt in de eigen omgeving.’

Desondanks hebben bezuinigingen wel hun impact gehad. ‘Budgetten werden kleiner. Lokale omroepen merkten dat sterk. Wanneer je in je gemeente 1,57 euro per huishouden ontvangt dan betekent dat in een gemeente van 30.000 mensen natuurlijk niets. Adverteerders liepen ook weg als gevolg van de digitalisering. Om hun klanten te bereiken bouwen ze nu een website. Daarvoor is de journalistiek niet meer nodig. Natuurlijk kun je dan zeggen: joh, het kost geld en als de belangstelling afneemt, dan stoppen we er toch gewoon mee?’

Maar die behoefte is er dus wél degelijk, stelt De Haan. ‘Iedereen vindt journalistiek belangrijk. Mensen willen juist graag geïnformeerd worden. Dat heeft een reden. Uit onderzoek weten we bijvoorbeeld dat mensen die beter geïnformeerd zijn, zich ook meer thuis voelen. We hoeven dus niemand te overtuigen van de noodzaak van lokaal nieuws. Alleen sluit het huidige aanbod niet meer goed aan bij de behoefte.’ Om meer grip te krijgen op kansen in de lokale journalistiek, maakte de Stichting Nederlandse Lokale Publiek Omroepen (NLPO) zich sterk voor meer onderzoek. Aan bijzonder hoogleraar Yael de Haan de taak om dit in goede banen te leiden.

Streven naar sociale verbinding

Mensen die samenleven zoeken altijd naar sociale verbinding. Ze zoeken een referentiekader dat hen houvast biedt als het gaat over gezamenlijke normen en waarden, loyaliteit en onderling vertrouwen. Onderlinge communicatie en interactie zorgen ervoor dat binnen de groep overeenstemming wordt bereikt over verschillen en overeenkomsten in houding en gedrag. De Haan: ‘Al die processen leiden tot een gevoel van welbehagen bij mensen. Het voedt de gemeenschapszin. Zolang mensen met elkaar kunnen praten over de waarheid of bepaalde problemen, is er nog steeds sprake van communicatie en daarmee van een gezamenlijke publieke ruimte. En juist in die publieke ruimte ontstaat een sociaal referentiekader. En dáár ligt een belangrijke taak voor de journalistiek. Meer dan ooit moeten mensen met elkaar in gesprek op zoek naar dat gezamenlijke referentiekader. Lokale media kunnen daarin een grote rol spelen.’

Zo kan lokale journalistiek gedeelde kennis verspreiden waarmee burgers allerlei beslissingen kunnen nemen. Ook heeft journalistiek nog steeds een rol als waakhond; zij kan politieke druk uitoefenen wanneer allerlei maatschappelijke problemen de sociale cohesie dreigen te verminderen. Dat vraagt om kritische en onderzoekvaardige journalistiek. Journalistiek die zaken boven water kan krijgen en daarmee bijdraagt aan sociale cohesie.

Zoek het publieksperspectief

De wereld staat niet stil en ook de journalistiek moet zich daarin blijven ontwikkelen. Dat gebeurt wel, zij het met enige vertraging. De Haan: ‘Op zich is een ontwikkeling als de digitalisering goed opgepakt – hoewel dat veel tijd kostte – maar de journalistiek is de burger deels ook uit het oog verloren. En daar moet aan gewerkt worden. Wanneer je meer oog wilt hebben voor je publiek, zul je je moeten verdiepen in hun behoeften. Lokale journalistiek zal dus moeten verschuiven van nieuwswijsheid naar publiekswijsheid.’

De vergeten doelgroepen

Ook mogen lokale journalisten zich wel eens afvragen of zij wel iedereen bereiken. ‘Te vaak worden bepaalde doelgroepen onderbelicht. Denk aan jongeren. Die willen weten wat er speelt zodat ze meedoen aan het gesprek. Dus, hoe ga je lokale journalistiek bedrijven voor jongeren? Bijvoorbeeld door hen te betrekken bij de journalistiek.’ De Haan wijst als voorbeeld naar het programma Kalm An. Een initiatief van Omroep Gelderland met een aantal andere regionale omroepen waarin jongeren de dienst uitmaken. Zodat er dus ook een item kan verschijnen over het opvoeren van brommers.

Faciliteer het gesprek

De samenleving is veranderd. Sociale media spelen nu een grote rol. Tegelijk laat onderzoek zien dat veel mensen het lastig vinden al die informatie op sociale media op betrouwbaarheid te schatten. De Haan: ‘Juist lokale omroepen en kranten zouden als onafhankelijke en betrouwbare facilitator hierover het lokale gesprek kunnen bevorderen. Daarmee spelen ze een belangrijke rol tussen burgers onderling, maar ook tussen burgers en de overheid.’

Sociale cohesie in een samenleving ontstaat onder andere uit goede relaties tussen burgers onderling en goede relaties tussen burgers en instituties. Daar kan een belangrijke rol van de lokale journalistiek liggen. Journalistiek gaat dan niet enkel meer over informeren, maar ook over het stimuleren van politieke en maatschappelijke betrokkenheid. De Haan: ‘Dan gaat het over journalistieke nabijheid. En misschien zijn er wel andere rollen nodig dan de klassieke rol van redacteur, verslaggever of presentator. Ook burgers kunnen hierin een actieve rol spelen. Hamvraag is in dit geval hoe de lokale journalistiek het lokale gesprek online en offline kan ondersteunen ten behoeve van die sociale cohesie.’

Investeer in onderzoeksjournalistiek

Het programma Pointer van KRO/NCRV is volgens De Haan daarvan een mooi voorbeeld. ‘Zij werken met pop-up redacties op verschillende plekken in het land zoals Harlingen en Olst. Op locatie werken zij nauw samen met regionale en lokale omroepen die in de regio een groot netwerk hebben en het publiek bereiken. Samen maken ze journalistiek op basis van wat er speelt onder de mensen. Richt een pop-up redactie op en haal zo informatie uit een wijk of buurt. En als het gaat om heikel onderwerpen, organiseer dan een debatavond hierover. Kortom: ga erop uit en dompel je onder in de gemeenschap.’

Wordt professioneel in gemeenschapsvorming

De afgelopen jaren is er terecht geïnvesteerd in het professionaliseren van de lokale publieke omroep. Tegelijk mag dat proces de journalistiek niet vervreemden van het lokale publiek. Lokale journalistiek moet een vertrouwd gezicht zijn. De Haan: ‘Dat vraagt ook om een nieuwe verhouding met vrijwilligers en een andere kijk op hoe journalistiek onderdeel kan zijn van de gemeenschap.’

De cirkel rond

Er mag dan veel veranderd zijn, het wezen van lokale journalistiek blijft hetzelfde. Nog steeds gaat lokale journalistiek over mensen en over wat hen bindt en bezighoudt. Yael de Haan sloot haar oratie dan ook af met een verwijzing naar de wijze waarop haar grootouders het nieuws tot zich namen.

‘De tijden mogen veranderd zijn, in de kern draait journalistiek nog steeds om communicatie tussen mensen. Voor mijn grootvader was zondag de dag om het Nieuwsblad van het Noorden te lezen. In een grote leren stoel had hij rechts een stapel wat hij al had gelezen en links een stapel waar hij nog doorheen moest. Zo was hij goed op de hoogte van wat in Groningen gebeurde. Al kreeg hij natuurlijk ook elke dag het nieuws mee via zijn bakkerswinkel.’

‘Mijn andere grootouders woonden in Cordoba in Argentinië. Joodse Hongaarse immigranten die in de jaren ’20 naar Argentinië waren geëmigreerd. Ze lazen het stadsblad van Cordoba, La Voz del Interior, of de ‘Stem van binnenuit’ om zich thuis te voelen in hun nieuwe omgeving. En nu bespreek ik met man en kinderen het nieuws en de samenleving. En terwijl mijn man en ik worden bestempeld als ouderwetse boomers en wij onze kinderen als social media verslaafden zien, luisteren we stiekem wel naar elkaar en leren we iedere keer weer van elkaar. En eigenlijk is dat waar het om draait.’

Prof. dr. Yael de Haan de Haan is Bijzonder hoogleraar Lokale Publieke Omroep aan de RUG namens de Stichting Nederlandse Lokale Publiek Omroepen.