Topsport ter ere van Zeus: De Olympische Spelen in de Klassieke Oudheid

Dat nieuwe sporten zoals Breakdance aan het Olympische programma van de 30e editie van de Olympische Zomerspelen zijn toegevoegd, laat zien dat de Spelen continu in ontwikkeling zijn. Oorspronkelijk zijn de Olympische Spelen ontstaan in het Oude Griekenland, in de achtste eeuw voor Christus. Hoe zagen deze Spelen eruit? Welke sporten werden er destijds beoefend en wat waren de belangrijkste karakteristieken? Wij spraken hierover met prof. dr. Onno van Nijf, hoogleraar Oude Geschiedenis.

Karakter van de Klassieke Spelen

De Olympische Spelen in de Klassieke Oudheid werden vierjaarlijks gehouden in Olympia, ter ere van de oppergod Zeus. Ook in andere Griekse steden werden soortgelijke, kleinere Spelen georganiseerd ter ere van andere godheden, zoals in Nemea en Delphi. Voor de Olympische Spelen was deelname voorbehouden aan mannen van vrije afkomst, veelal uit hogere kringen van de samenleving. Deelnemers werden geacht een maand van tevoren aanwezig te zijn om te trainen, onder toezicht van zogenaamde hellanodikai: de Griekse scheidsrechters. Het festival duurde zes dagen, gevuld met sportieve krachtmetingen enerzijds (vijfkamp, hardlopen, worstelen, boksen en pankration – een soort antieke variant van de hedendaagse MMA-vechtsport), en religieuze activiteiten en een prijzenceremonie anderzijds.

De Griekse identiteit

Sportieve competities en prestaties bij dergelijke festivals zijn illustrerend voor de Griekse lichaamscultuur in de Klassieke Oudheid, aldus Van Nijf: “Hoe goed het lichaam getraind is, was een uiting van excellentie. Het was een elitaire moraal, waarmee eigenlijk werd gezegd: een goed getraind mens is een goed mens.” Daarnaast hadden de Spelen een verbindende functie: deelnemers en toeschouwers kwamen vanuit heel Griekenland bijeen en en gaven zo uiting aan een gedeelde Griekse identiteit. Waren de deelnemers, zoals we vandaag de dag kennen, echte sportprofessionals? Dat is niet zo eenduidig te beantwoorden. Van Nijf: “Het niveau van de sporters hoeven we niet altijd als heel hoog voor te stellen, maar lokale competities brachten wel de grote kampioenen voort – voor topsport is een brede basis immers noodzakelijk.” Hoewel het in die zin geen 'professionals' waren – zij zagen topsport niet als werk – werden zij wel geselecteerd door de eerdergenoemde Griekse scheidsrechters op basis van bepaalde criteria en droegen de prijzenceremonies van de Olympische Spelen ook bij aan de (sociale) status van de winnaars.

Een belangrijk element van de Olympische Spelen betrof het vereren van de oppergod Zeus. Zo werden er tijdens de Spelen processies georganiseerd en werden er (op grote schaal) dieren geofferd, gevolgd door een afsluitend, uitgebreid banket. Sport en religie waren als zodanig inherent met elkaar verbonden in de Griekse Oudheid. In Athene werden er soortgelijke, kleinere Spelen georganiseerd ter ere van de godin Pallas Athene, in Delphi ter ere van Apollo. Hoewel de grootte en populariteit van dergelijke Spelen sterk van elkaar verschilden, behoorden hardlopen, worstelen en boksen echt tot de kern van Oud Griekse sportactiviteiten.

De Spelen vandaag de dag

De Olympische Spelen van toen waren sterk gericht op het bevestigen van de Griekse identiteit, terwijl de Zomerspelen vandaag de dag gekenmerkt worden door het internationale karakter. Het was daarnaast sterk religieus van aard, met vaste rituelen ter ere van de goden. Huidige rituelen betreffen de olympische vlag – die het internationale aspect symboliseert – en de olympische vlam, die het ceremoniële startsein van de Spelen vormt. Van Nijf: “Vroeger waren het bovendien magistraten die de organisatie van de Spelen vormden, tegenwoordig is er een Olympisch Comité. De nadruk bij de huidige Spelen ligt vooral op prestatie en verbroedering in een internationale context.”