Met taalanalyse dementie op jonge leeftijd vroegtijdig opsporen

Hoogleraar neurolinguïstiek Roel Jonkers van de Rijksuniversiteit Groningen werkt mee aan de ontwikkeling van nieuwe tests waarmee eerder kan worden vastgesteld of iemand op jonge leeftijd lijdt aan dementie. De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) kende vorige week een subsidie van € 2,6 miljoen toe aan het project ´het béter herkennen en begrijpen van dementie op jonge leeftijd´, waarin onderzoekers, bedrijven en maatschappelijke organisaties samenwerken en dat wordt geleid door hoogleraar Yolande Pijnenburg van Amsterdam UMC.

Dementie op jonge leeftijd

Van dementie op jonge leeftijd wordt gesproken als de symptomen ontstaan bij mensen jonger dan 65 jaar. Deze worden meestal veroorzaakt door de ziekte van Alzheimer of door frontotemporale dementie. De ziekte wordt vaak laat herkend, omdat bij dementie op jonge leeftijd de symptomen meestal anders zijn dan de bekende vergeetachtigheid. Zo kunnen mensen met dementie op jonge leeftijd moeite hebben om hun impulsen en gedrag te controleren en om zich in te leven in anderen.

Taalproblemen bij dementie

Ook kunnen mensen met dementie op jonge leeftijd last krijgen van taalproblemen. “Ze kunnen moeilijk op woorden komen, fouten met woorden of in de grammatica maken of in de verklanking van taal”, legt hoogleraar Linguïstiek Roel Jonkers uit. Hij maakt deel uit van het onderzoeksproject en focust zich op het analyseren van taal, met als doel dementie op jonge leeftijd beter en in een vroeg stadium te kunnen herkennen.

Computermodel analyseert spraak- en taalverschillen

Jonkers: “Op dit moment werkt onze promovendus Roelant Ossewaarde aan de ontwikkeling van een computermodel waarmee we opgenomen gesprekken van mensen met en mensen zonder dementie analyseren. We zoeken naar verschillen in spraak, woordkeuze, grammatica, de pauzes in een zin. Zo verzamelen we een heleboel gegevens over de spraak van mensen met dementie, waarmee we een voorspellend computermodel kunnen bouwen dat in een vroeg stadium dementie kan herkennen bij mensen onder 65, en hopelijk zelfs kan onderscheiden welk type dementie diegene heeft: de ziekte van Alzheimer of frontotemporale dementie.”

Vroege herkenning met een app

Jonkers verwacht dat het computermodel gebruikt kan worden in een app waarmee mensen zelf, thuis, een gesprek kunnen opnemen en dat op basis van de spraakanalyse kan aangeven of iemand risico loopt op dementie. “Er werkt in het onderzoeksproject een bedrijf mee dat zo’n app kan bouwen. Daarmee kunnen we dementie in een vroeg stadium herkennen, nog voor mensen daadwerkelijk klachten krijgen. Dat is belangrijk, want hoe eerder je weet dat je dementie zal krijgen, hoe beter je ermee kan leren omgaan. Zo kun je bijvoorbeeld met logopedie beginnende taal- en spraakproblemen behandelen. Ook als er in de toekomst een betere behandeling is voor dementie, kan een vroege diagnose belangrijk zijn.”

Samenwerken is de sleutel

Het doel van het project is om in 2030 de kwaliteit van leven van mensen met dementie met 25 procent te verbeteren. Projectleider Yolande Pijnenburg van Amsterdam UMC: “Alleen doordat we in dit project de krachten bundelen van een multidisciplinair onderzoeksteam van bedrijven en maatschappelijke organisaties kunnen we de doelstelling behalen. Ik ben ervan overtuigd dat dit ons samen gaat lukken.”

Partners

Het onderzoek start in de tweede helft van 2022. ZonMw is partner van dit project. In het project werken diverse specialisten samen, onder meer op het gebied van neurologie, genetica, neuropsychologie en taal. Zij zijn verbonden aan Amsterdam UMC, Vrije Universiteit Amsterdam, Hogeschool Utrecht, Erasmus Medisch Centrum Rotterdam, Technische Universiteit Delft, Leiden Universitair Medisch Centrum, Royal Melbourne Hospital (Australië), de Amerikaanse organisaties Winterlight Labs, Immuneering en Biosensics en de organisaties Kenniscentrum dementie op jonge leeftijd, FTD Lotgenoten, Nederlands Geheugenkliniek Netwerk, Alzheimer Nederland en Team Alzheimer.