Zoals we al eerder aankondigden, verschijnt binnenkort ons boek ‘Goede Leiders Zweven Niet’ over effectief leiderschap in organisatie en maatschappij. De kern van het boek – en van vrijwel al het leiderschapsonderzoek – is dat goed leiderschap altijd een combinatie is van de persoon en de omstandigheden. Dat maakt een blauwdruk voor effectief leiderschap per definitie onmogelijk, alhoewel er natuurlijk talloze ‘how to be a great leader in one day’- achtige boeken en cursussen te krijgen zijn. Ons boek is anders, want gekoppeld aan de actualiteit en gebaseerd op een schat aan wetenschappelijk onderzoek, geeft het houvast bij het analyseren van en beslissen over de vraag welk leiderschap nodig is. En dat is volgens ons hard nodig, aangezien het aan een dergelijke nuchtere en feitelijke kijk op leiderschap ontbreekt, zeker de laatste tijd.

Als namelijk één ding opvalt, dan is het dat de macht van de ‘sterke leider’ in de huidige onzekere tijden groter lijkt te worden. Daar zijn helaas legio voorbeelden van. In Amerika, Rusland, China, maar ook dichter bij huis zoals in Turkije en Polen, zijn leiders aan de macht die niet alleen succesvol zijn door zich te profileren als een sterke leider, maar die ook daadwerkelijk maatregelen nemen om hun eigen persoonlijke macht te vergroten. Denk aan Xi Jinping in China, die de wet heeft veranderd en inmiddels tot aan zijn dood aan de macht kan zijn. En denk aan Erdogan in Turkije, die - ook al via een constitutionele wijziging - nog meer macht heeft gekregen. Of zeer recent, denk aan de topontmoeting tussen Trump en Poetin in Helsinki, en het grote wederzijdse respect dat deze zelfverklaarde sterke leiders aan de dag legden. En denk bij Trump ook aan de nauwelijks verholen minachting voor leiders, vaak vrouwen, die een ander leiderschapsmodel vertegenwoordigen, zoals Clinton, Merkel of May.

Deze week was gelukkig weer eens het woord aan een geheel ander type (ex-)leider dan Trump of Poetin: Barack Obama. Hij hield een zeer lezenswaardig verhaal over juist de gevaren van de opkomst van z.g. “strongman politics”. Obama hield zijn lezing in Johannesburg ter ere van de 100ste geboortedag van Nelson Mandela, een politiek leider die zacht uitgedrukt ook een ander leiderschapstype vertegenwoordigt dan de ‘strongman’ waar Trump een enorme fan van is. Zonder bijvoorbeeld Trump bij naam te noemen, waarschuwde Obama dat: “Strongman politics are ascendant suddenly, whereby elections and some pretense of democracy are maintained, the form of it, but those in power seek to undermine every institution or norm that gives democracy meaning”.

De (roep om de) toenemende macht van de sterke politiek leider valt niet los te zien van het idee dat ‘we’ in onzekere tijden leven, waarin oude en vertrouwde structuren onder druk staan. Het idee dat alles verandert en men de grip op het eigen bestaan kwijt dreigt te raken, vormt een belangrijke drijfveer voor de behoefte aan een sterke leider. Het laten samenvallen van leiderschap met één sterke krachtige leider is een trend die niet alleen in de politiek, maar ook in het bedrijfsleven valt waar te nemen: denk aan de vereenzelviging destijds van Apple met Steve Jobs, Tesla met Elon Musk, of Facebook met Mark Zuckerberg. Ook hier wordt aan de ceo’s niet alleen zeer veel macht toegekend, maar ook bijna profetische gaven als het gaat om de koers van het bedrijf of het duiden van de wereld van morgen. Evenals in de politiek zijn het in het bedrijfsleven ook de almachtige leiders die ons in roerige tijden van verandering blijkbaar moeten leiden.

Helaas lijken feiten en dergelijk onderzoek het niet goed te doen in de huidige tijd, die wordt gekenmerkt door “ik leid, volg mij”-types. Leiders die alleen het hoofd van volgers of kiezers willen raken, delven het onderspit tegen de bovengenoemde ‘sterke’ leiders, die vooral of zelfs alleen de gevoelskaart spelen, en voor de normalisatie van ‘alternative facts’ hebben gezorgd. De in ons boek bepleite nuchtere kijk op leiderschap staat daarmee haaks op de tijdgeest. Deze constatering past in een bredere discussie, waarin de waarde van wetenschap en kennis sterk wordt gerelativeerd: wetenschap is ‘ook maar een mening’. Wij zijn het daar zeer mee oneens, en ons boek is een sterk pleidooi voor het belang van onderzoek voor de praktijk – juist ook naar maatschappelijk relevante onderwerpen als leiderschap.

Binnenkort dus meer over ‘sterke’ en andere leiders: ons boek ligt vanaf oktober in de winkel. Maar het is nu eerst tijd voor vakantie met of zonder ander leesvoer. Wij wensen alle volgers van In the LEAD een mooie vakantie, en wij melden ons eind augustus weer op deze plek in de aanloop naar de publicatie van ‘Goede Leiders Zweven Niet’.