'Leiders schrokken wel, maar veranderden niet'

Never waste a good crisis, wordt wel eens gezegd. Maar na de val van Lehman Brothers en de grote recessie die daarop volgde, zijn leiders niet of nauwelijks veranderd, blijkt uit onderzoek van hoogleraar Leiderschap Janka Stoker en hoogleraar Economie Harry Garretsen.

Meer over dit onderwerp

• in onze podcast Econ 050: Leadership and crisis: why managers tighten the reins when under threat (onder leiding van presentator Traci Wite van The Northern Times)
• en het volledige wetenschappelijke artikel Tightening the leash after a threat: A multi-level event study on leadership behavior following the financial crisis in The Leadership Quarterly

Wereldwijde recessie

Het is tien jaar geleden dat de financiële crisis toesloeg. De val van Lehman Brothers op 15 september 2008 raakte wereldwijd het bedrijfsleven en de meeste landen belandden in een zware recessie. Met de oorzaken en gevolgen van deze crisis hebben economen zich intensief beziggehouden, met zeer lezenswaardige boeken als resultaat, zoals This time is different van Reinhart en Rogoff (2009) en recent Crashed van Tooze (2018). Allemaal prachtige analyses die vooral over het (financiële) systeem gaan en daarbij met name een macro-perspectief hanteren.

Wat doet zo’n schok met de organisatie en hun leiders?

We weten echter weinig over de effecten van de financiële crisis binnen organisaties. Wat doet een dergelijke schok met de organisatie en hun leiders? Binnen de leiderschapsliteratuur is hierover nagenoeg niets bekend. Dat heeft uiteraard alles te maken met het feit dat je, om die vraag goed te kunnen beantwoorden, internationale en vergelijkbare data moet hebben over leiderschapsgedrag. En u zult begrijpen, dat soort informatie is schaars.

Maar wij kregen van het adviesbureau Korn Ferry Hay Group toegang tot unieke gegevens voor meer dan 20.000 leiders in 980 organisaties in 36 landen. Medewerkers van deze leiders hebben allerlei vragen ingevuld over het gedrag van hun baas en deze informatie is beschikbaar zowel vóór als na de crisis van 2008. Op basis van deze gegevens konden we nagaan of de financiële crisis ook tot gedragsverandering van leidinggevenden heeft geleid.

Leiders veranderen hun gedrag

De resultaten laten zien dat inderdaad gedragsverandering optrad (Stoker, Garretsen & Soudis, 2018):

• De crisis leidde tot een significante toename van directief gedrag – leiders gaan strakker sturen, nemen zelf de beslissingen en oefenen meer controle uit
• Dit effect trad vooral op in de industrie en verrassend genoeg niet in de financiële sector
• Het effect is sterker in landen met een hoge 'power distance' oftewel machtsafstand. In landen en culturen waar het vanzelfsprekend is dat sociale verhoudingen ongelijk zijn en er veel hiërarchie is, zien we namelijk een nog sterkere stijging van dit type leiderschap
• Het effect van de crisis is tijdelijk - de mate waarin leiders directief zijn, is één tot twee jaar na de crisis alweer teruggekeerd naar het niveau voor de crisis

De crisisreflex van managers

Deze studie leert ons iets over de crisisreflex van managers. Nog daargelaten of meer directief leiderschap goed of slecht uitpakt voor de organisatie, is de tijdelijkheid opvallend. Zo'n twee jaar na de crisis was het aan leiders dus al niet meer te merken dat de crisis had plaatsgevonden. Sterker nog, in de financiële sector leidde de crisis überhaupt niet tot een verandering in gedrag. De kans die de crisis bood om fundamenteler na te denken over benodigde verandering in de organisatie én daarbij behorend leiderschapsgedrag werd niet gegrepen, zo lijkt het, terwijl veranderingen uiteindelijk bij leiders moeten beginnen (Stoker, 2005).

Het adagium never waste a good crisis geldt zo bezien niet voor de 2008-crisis. De crisis leidde hooguit tot een rimpeling in ander leiderschapsgedrag. Daarmee is er tien jaar na ‘Lehman’ en alle fraaie woorden en bankierseden ten spijt, helaas weinig veranderd. Als zelfs een ongekende schok als de 2008-crisis niet tot wezenlijke verandering leidt, resteert slechts de (ijdele) hoop op verandering van binnenuit.        

Over de auteurs

Prof.dr. Janka Stoker, hoogleraar Leiderschap en Organisatieverandering, en prof.dr. Harry Garretsen, hoogleraar Internationale Economie en Management en beide directeur van het expertisecentrum in leiderschap In the LEAD aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Referenties

• Reinhart C. M., & Rogoff, K. S. (2009). This Time is Different: Eight Centuries of Financial Folly. Princeton: Princeton University Press
• Stoker, J.I. (2005). Leiderschap in verandering. Gedrag en organisatie, 18(5), 277-293
• Stoker, J.I., Garretsen, H. & Soudis, D. (2018). Tightening the leash after a threat: A multi-level event study on leadership behavior following the financial crisis, The Leadership Quarterly
• Tooze, A. (2018). Crashed: How a Decade of Financial Crises Changed the World. Penguin Publishing Group