In de wereld van leiderschap en management struikel je over boeken vol prachtige adviezen en tegeltjeswijsheden. Er zijn veel (voormalig) topleiders die hun ervaringen met het grote publiek delen.

Zo leert Sheryl Sandberg ons in haar succesvolle boek Lean In: ‘Done is better than perfect.’ Ook politiek leiders grossieren in uitspraken waarin ze wijze leiderschapslessen aan ons geven, denk aan Winston Churchills pakkende: ‘If you’re going through hell, keep going’, waarbij die les dan weer gretig is opgepikt door een nieuwe generatie leiders zoals Elon Musk, die hem in dit voor Tesla vrij rampzalige jaar meteen in de praktijk kon brengen.

Allemaal prachtige adviezen met een hoog ‘wijsheid achteraf ’-gehalte, waar je het moeilijk mee oneens kunt zijn. Al deze ‘lessons learned’ zijn boeiend en vaak smeuïg om te lezen. Maar het blijft met al die verhalen een kwestie van, zoals we dat in de wetenschap noemen, ‘n = 1’. Een steekproef met één waarneming, hoe interessant ook, valt in de categorie anekdote en kan lastig als wetenschappelijk bewijs worden gezien.

Daarnaast stikt het in de managementboekenwereld en op het internet van de goedbedoelde ‘how to be a successful leader in one day’-aanbevelingen. Compleet met stappenplannen en cruciale tips als: ‘communication is key’. Tja, ook dit zijn moeilijk weerlegbare teksten. Je hoort zelden iemand bepleiten dat communiceren niet belangrijk is. Daarmee zijn het goedbedoelde maar tegelijkertijd ook vrij zinloze tips, waar je in de praktijk weinig mee kunt. Bovendien hebben ze als tegenreactie geleid tot boeken van auteurs die vooral ironisch over leiderschap en management schrijven. Denk aan de columns en succesvolle boeken over ‘jeukwoorden’ van NRC-columnist Japke-d. Bouma, waarin terecht de spot wordt gedreven met het eindeloze en vaak betekenisloze managementjargon. Maar het gevaar hiervan is dat leiderschap en management vooral lachwekkende onderwerpen worden. En dat hebben ze niet verdiend.

Leiderschap is een cruciale factor waardoor sommige organisaties, politieke partijen en zelfs landen het beter doen dan andere. En het mooie is: ‘we’ weten daar uit onderzoek echt heel veel van. Met ‘we’ bedoelen we hier de wetenschap. De laatste jaren is er belangwekkend en vernieuwend onderzoek gedaan naar de effectiviteit van leiders, het belang van management voor organisaties, en de factoren die bepalen wanneer welke leiders succesvol zijn.

Maar het lukt ons als wetenschappers niet altijd om die inzichten ook daar te krijgen waar ze nuttig zijn: bij iedereen die in de praktijk met leiderschap te maken heeft. De wetenschap is helaas te vaak nog een gesloten bolwerk, waar onderzoekers vrijwel uitsluitend met elkaar spreken.

Leiders, professionals en andere geïnteresseerden die meer over deze academische inzichten willen weten, hebben moeilijk toegang tot deze informatie.

Goede leiders zweven niet biedt echter uitkomst, als tegenwicht en als steun in de rug. Gebaseerd op goed en interessant onderzoek combineert ons boek ideeën en bevindingen over leiderschap met de praktijk van alledag.

En ja, ons boek heeft ook een leiderschapsles à la Sheryl Sandberg of Winston Churchill. Deze is kort en krachtig: goede leiders zweven niet. Het werkwoord ‘zweven’ heeft daarbij twee betekenissen. Zweverige concepten over leiderschap zijn helaas vaak opvallend populair, terwijl ze meestal onbewezen zijn. Denk aan de Myers-Briggs-persoonlijkheidstest, die je bijvoorbeeld adviseert om een zogenaamd ‘ISFJ’(?!)-leiderstype te zijn, terwijl onderzoek geen spaan heel laat van dit model. Het gevaar van dit soort populaire concepten is dat leiders (en hun volgers) ze voor waar aannemen en ermee aan de slag gaan, terwijl ze eigenlijk met een kluitje in het riet worden gestuurd. Wij willen de lezer helpen om voorbij de gemakzuchtige zweverij te kijken, en om met beide voeten op de grond de zin van de onzin over leiderschap te kunnen scheiden.

In de tweede plaats zweven leiders niet, omdat ze niet los gezien kunnen worden van hun omgeving. De ‘beste’ leider bestaat niet. Effectief leiderschap wordt voor een groot deel bepaald door de tijd en omstandigheden waarin de leider en zijn of haar volgers verkeren. Effectief leiderschap is daarmee in belangrijke mate context-specifiek. Het onderzoek waarop ons boek is gebaseerd laat zien hoe effectief leiderschap en de context samenhangen. Dat goede leiders niet zweven betekent overigens niet dat visie en vergezichten onzin zouden zijn, integendeel.

Ons boek Goede leiders zweven niet is een pleidooi om vooral nuchter te kijken naar leiderschap. Gebaseerd op onderzoek willen we mythes over leiderschap doorprikken, en bieden we houvast in tijden van verandering. Want goede leiders zweven dus niet.