De eerste column van Janka Stoker en Harry Garretsen in het FD is een feit. Op maandag 1 april is hun expertcolumn "Gevestigde politiek moet komen met een eigen verhaal" gepubliceerd. 

Door: Janka Stoker en Harry Garretsen

De coalitiepartijen van Rutte-III zijn hun meerderheid in de Eerste Kamer kwijt. Onze premier bleef er laconiek onder. Werken met wisselende meerderheden en gedoogsteun betekent voor Rutte niets meer dan nog wat vaker rondbellen en overleggen. En dat is precies waar zijn kracht ligt.

Problemen zijn er om opgelost te worden. Voor zover Rutte wel eens op een visie betrapt kan worden, is het eerder een middel en geen doel op zich. Zijn breekbare ‘vaasje’ staat voor samenwerking en verbondenheid. Niet als een verheven ideaal, maar vooral als smeerolie om dit gave land gaande te houden.

Met zijn pragmatisme staat Rutte niet alleen. De leiders van de gevestigde politieke partijen doen graag een beroep op het feit dat we nu eenmaal een coalitieland zijn, en dat we daarom niet veel opschieten met ‘grote verhalen’. Bij gevolg is politiek bedrijven een kwestie van zaken met elkaar doen, op een manier die niet echt verschilt van de wijze waarop transacties in het bedrijfsleven tot stand komen. Typerend voorbeeld is het klimaatakkoord, dat uiteindelijk vooral een verzameling afspraken in cijfers is geworden over wie, wat, wanneer moet bijdragen.

Thierry Baudet, de grote winnaar van de afgelopen Provinciale Statenverkiezingen, moet niets hebben van dit pragmatisch leiderschap. In zijn overwinningstoespraak struikel je over de weidse vergezichten. Vergezichten die vooral terugkijken, want Baudet wil toe naar een wereld van vroeger, die er totaal anders uitziet dan onze huidige samenleving. Of, in zijn woorden: ‘Wij gaan met deze partij de trots van ons land herstellen’.

Eigen verhaal

Deze reparatiewens slaat aan, en niet alleen in ons land. Trump’s slogan ‘Make America Great Again’ en het motto van de Brexit-voorstanders ‘Let’s Take Back Control’ zijn vergelijkbare voorbeelden waarbij een visie, gegrond in het verleden, leidend en succesvol was. Dat het klimaatakkoord de winnende stok was om de gevestigde partijen mee te slaan, is geen toeval. Juist klimaatverandering is, net zoals globalisering en digitalisering, een onderwerp met mogelijk verregaande consequenties in een ongewisse toekomst.

De langetermijneffecten van dit type veranderingen zijn voor de individuele burger onduidelijk en creëren gevoelens van onzekerheid. De oplossing van partijen als Forum voor Democratie (FvD) is om terug te gaan naar de (schijn)zekerheid van gisteren. En die strategie heeft dus succes.

Het antwoord van de ‘redelijke’ politiek in Nederland is tot nu toe te proberen de feiten te laten spreken, en te wijzen op de noodzaak tot compromissen in ons Hollandse poldermodel. Bij de Provinciale Statenverkiezingen werd echter opnieuw pijnlijk duidelijk dat een extra dosis pragmatisme uit het politieke midden voor veel kiezers geen overtuigend antwoord meer biedt. De dagzege was voor de populistische leider met een regressieverhaal: veranderen door de klok terug te zetten.

Wat zouden gevestigde politieke partijen en hun leiders dan wel moeten doen? De wijze waarop het bedrijfsleven met veranderingen omgaat, leert dat het zonder een eigen, breed gedragen verhaal niet gaat. Als ceo’s voor een grote verandering staan, is hun eerste actie om - in moderne managementspeak – na te denken over de ‘purpose’ van de organisatie, en de wijze waarop ze hun mensen mee kunnen krijgen. In plaats van Baudet en de zijnen met hun feiten om de oren te slaan, zouden de zittende leiders daarom beter kunnen nadenken over de vraag wat het eigen verhaal is.

Onderzoek

De behoefte aan onzekerheidsreductie en een wenkend toekomstperspectief vraagt om politiek leiderschap, waarbij de crux lijkt om toekomst en verleden met elkaar te verbinden. Uit een eind december 2016 gepubliceerd onderzoek van Matthew Baldwin en Joris Lammers blijkt namelijk dat de framing van veranderthema’s, zoals klimaatverandering, fors uitmaakt voor de acceptatie van maatregelen.

Specifiek toont dit onderzoek het verschil aan in de bereidheid van conservatieve en liberale burgers om klimaatmaatregelen te nemen. Bij de eerstgenoemde groep is de ‘terug-naar-vroeger’reflex inderdaad dominant, en is er weinig neiging om gedrag te veranderen in het belang van de toekomst. Als klimaatverandering echter wordt gepresenteerd in lijn met conservatieve waarden en normen – ‘het herstellen van de aarde in haar oorspronkelijke staat’ - dan leidt dit bij deze groep wel tot veranderingsbereidheid. De toekomst en de nieuwe wereld zijn dan geen breuk met het verleden, en bieden juist daardoor houvast.

Probleemdossiers

In ons land werd politiek leiderschap, zowel ter linker- als rechterzijde, van oudsher wel degelijk gekenmerkt door een boodschap die verder reikte dan het enkel technocratisch oplossen van probleemdossiers. Dit is niet een pleidooi om oude verheffingsidealen af te stoffen. Het is wel de constatering dat in tijden van verandering, de som van leiderschap meer moet zijn dan de delen van al die dossiers.

Het vraagt bovendien om leiders die erkennen dat onzekerheid over verandering sterk leeft. Dat bijvoorbeeld de gedecimeerde PvdA zich probeert te herpositioneren als de ‘Partij van de Zekerheid’ is hiermee in lijn. Want wie het wil opnemen tegen Baudet of zijn buitenlandse equivalenten wint de politieke strijd niet langer met alleen zakelijkheid en een leger aanfactcheckers.

Rutte’s vaasje ten spijt, zonder een alternatief verhaal dat de onzekerheid bij de kiezer adresseert, zal het moeilijk zijn om de opmars van derenaissancedenkers te stuiten.

Zie ook het artikel op fd.nl.