De indruk wordt gewekt van een waar duel, als tussen Badr Hari en Rico Verhoeven. Maar het gaat niet om het winnen, het tv-debat zelf en de aandacht zijn de hoofdprijs voor Rutte én Baudet. En dat op de publieke omroep, kritiseren Janka Stoker en Harry Garretsen, beiden hoogleraar in Groningen en directeur van In the Lead, expertisecentrum voor leiderschap.  

Ik heb je uitgedaagd voor een debat, jij en ik, een-op-een”, aldus minister-president Rutte in zijn oproep om met Baudet, leider van Forum voor Democratie, de degens te kruisen; hij zei er nog net niet ‘man tegen man’ bij.

Het lijkt erop alsof het voor Rutte nu eindelijk ‘om het echie’ gaat: het moet maar eens afgelopen zijn met die brave kringgesprekken waarin iedereen evenveel aan het woord mag komen en alle partijen gelijk zijn. Nee, het wordt tijd voor een rechtstreeks duel tussen de twee leiders van de, als we de peilingen bij deze Europese verkiezingen mogen geloven, grootste partijen, want ‘daar heeft Nederland recht op’.

Dat duel moet, ook een voorwaarde van onze premier, live worden uitgezonden op de Nederlandse televisie. Je zou haast vergeten dat het hier om Europese verkiezingen gaat, dat zowel Rutte als Baudet momenteel geen lijsttrekkers zijn, en bovendien dat we in ons land geen tweepartijensysteem hebben.

Het is onze premier dus gelukt. De zogenaamde ‘linkse’ publieke omroep was er als de kippen bij, want zowel ‘Nieuwsuur’ als ‘Pauw’ boden zich aan als podium voor deze titanenstrijd op rechts. De redactie van Pauw won en stak haar blijdschap niet onder stoelen of banken: “Het gaat door!”

Op de website van het programma staat te lezen dat dit kennelijk nogal wat voeten in aarde had, want pas “na dagen van contact tussen de VVD en Forum voor Democratie is er een akkoord bereikt”. Dit soort teksten associeer je toch eerder met de exclusieve uitzendrechten voor een kickbokswedstrijd tussen Badr Hari en Rico Verhoeven. Van die laatste is Rutte sinds kort ook een fan. Zo wordt door onze premier een heuse tweestrijd geconstrueerd.

Voor je het weet gaat de argeloze kiezer mee in dit frame van het echte man-tegen-mangevecht. Zoals de socioloog William Thomas al zei : “If men define situations as real, they are real in their consequences” (Definiëren mensen situaties als echt, dan zijn ze ook echt in hun consequenties).

Het is opmerkelijk dat Rutte z’n zin krijgt. Immers, tot nu toe was het zowel bij de publieke als de commerciële omroep gebruikelijk om debatten voorafgaand aan verkiezingen zo objectief mogelijk te organiseren. Dat betekende gereguleerde tijdsverdeling per deelnemer, altijd ten minste vier partijen aan tafel, en door loting werd bepaald welke partijen het tegen elkaar op moesten nemen. Er moest vooral niet de indruk ontstaan dat er partijen werden voorgetrokken, en ook de minister-president moest gewoon net als de andere leiders wachten op zijn beurt.

Maar dit keer is dat dus anders: we krijgen iets te zien waarvan we zelf niet wisten dat we het wilden, laat staan er recht op hadden. Het ironische is dat het bij dit debat juist niet gaat om wie er wint: het debat zelf en de aandacht vooraf zijn voor Rutte én Baudet de hoofdprijs. De vraag is waarom wij ze deze ruimte moeten geven.

Premierbonus
Deze door leiders zelf gearrangeerde publieke optredens zie je doorgaans in landen die het minder nauw nemen met de democratie, waar de zittende leider in staat is zijn macht te gebruiken en de media in te zetten om die macht te behouden. Met deze zelf geconstrueerde schijnstrijd tussen Rutte en Baudet en de wel zeer welwillende opstelling van de publieke omroep om dit te faciliteren, hebben we in Nederland een nieuwe invulling gegeven aan het aloude begrip ‘premierbonus’. De leider van ons land heeft blijkbaar een exclusieve power button op z’n afstandsbediening die direct toegang geeft tot eigen zendtijd.

Als kiezer kunnen we gelukkig nog steeds zelf de tv uitzetten als we willen.

Door: Janka Stoker en Harry Garretsen 

Zie ook het artikel op trouw.nl.