Het staat buiten kijf dat leiderschap en ethiek nauw met elkaar verweven zijn. Op iedere trede van de hiërarchische ladder worden regelmatig beslissingen genomen die het lot van velen bepalen. “Doen we wel genoeg aan maatschappelijk verantwoord ondernemen?”, “Moet ik die medewerker aanspreken op zijn/haar gedrag?”, en “Ben ik wel transparant en eerlijk genoeg?” is maar een kleine greep van (morele) vraagstukken waar leidinggevenden mee bezig kunnen zijn. Verwonderlijk is het dan ook niet dat de wetenschap al jarenlang probeert te begrijpen hoe de relatie tussen leiderschap en ethiek precies in elkaar steekt. Dit heeft zij met name gedaan door drie verschillende leiderschapsstijlen te onderscheiden: authentiek (authentic), dienend (servant), en ethisch (ethical) leiderschap. Maar wat zijn deze drie leiderschapsstijlen? Hebben ze verschillen of met name overeenkomsten? Waarom zijn ze van belang om te bestuderen?

Onderzoek van Lemoine, Hartnell en Leroy (2018), gepubliceerd in het gezaghebbende Academy of Management Annals, wijst uit dat authentiek, dienend, en ethisch leiderschap in de kern sterke overeenkomsten hebben. Alle drie de stijlen hebben namelijk een morele basis die voorschrijft wat goed en fout is. Waar authentiek leiderschap veel raakvlakken heeft met de deugdenethiek1, heeft dienend leiderschap dat juist met de gevolgenethiek2 en ethisch leiderschap met de plichtethiek3 (deontologie). Net als deze drie verschillende morele filosofieën overeenkomsten hebben de drie leiderschapsstijlen daarmee ook overeenkomsten. Zo zijn authentieke en ethische leiders voornamelijk gericht op morele consistentie, authentieke en dienende leiders op het ontwikkelen van volgers, en dienende en ethische leiders op volgers in het algemeen, alle drie aspecten die belangrijk zijn voor leidinggevenden.

Zijn de drie leiderschapsstijlen door deze overeenkomsten dan vrij uitwisselbaar? Immers, wanneer iemand met verschillende stijlen soortgelijke uitkomsten kan bereiken, dan is het voor diegene niet nodig om het gehele palet aan stijlen te bezigen. De eerdergenoemde auteurs beargumenteren dat deze drie leiderschapsstijlen in de kern uniek zijn omdat de morele filosofieën waarop ze gebaseerd zijn verschillende voorschriften hebben over wat nu goed en fout is. Authentieke leiders proberen op zelfbewuste wijze actief te zoeken naar persoonlijke groei en ontwikkeling, wat sterk in lijn is met het principe uit de deugdenethiek dat men moet streven om een goed mens te worden. Dienende leiders proberen waardevolle uitkomsten voor meerdere stakeholders te creëren, wat sterk overeenkomt met het principe uit de gevolgenethiek dat men moet nastreven wat het beste is voor iedereen. Ethische leiders proberen met behulp van beloningen en straffen hun volgers te laten conformeren aan organisatienormen en –standaarden, wat vloeit uit het deontologieprincipe dat bepaalde gedragingen wenselijk danwel onwenselijk zijn.

Wat voegen de unieke aspecten van deze drie leiderschapsstijlen nu eigenlijk toe aan het repertoire van leiderschapsstijlen? Hoch en collega’s (2018) voerden een meta-analyse uit om te bestuderen hoeveel authentiek, dienend, en ethisch leiderschap nou eigenlijk toevoegen bovenop transformationeel leiderschap. Hoewel transformationeel leiderschap nu al een paar jaar uit de (conceptuele) gratie is (o.a. Antonakis en collega’s, 2017), is het in de praktijk nog steeds de standaard van moreel leiderschap. Hoch en collega’s vonden dat authentiek en ethisch leiderschap maar weinig toevoegen bovenop transformationeel leiderschap. Dit in tegenstelling tot dienend leiderschap, wat meer specifiek voorspellend was voor onder andere hulpgedrag, werkbetrokkenheid, werktevredenheid, betrokkenheid, en vertrouwen in de leidinggevende.

Wat hebben we hieraan in de praktijk? Ten eerste dat leiderschap een belangrijk morele component heeft. Ten tweede dat authentiek en ethisch leiderschap maar weinig toevoegen bovenop transformationeel leiderschap. En ten derde dat dienend leiderschap zinvol is om te onderscheiden als belangrijke leiderschapsstijl.

Is daarmee het leiderschapsbos overzichtelijker te maken? Het lijkt mij in deze fase te prematuur om de hakbijl al in de hand te nemen om een paar morele bomen te kappen. Toekomstig onderzoek moet nog meer inhaken op de verschillen tussen authentiek, dienend, en ethisch leiderschap om te bepalen welke morele leiderschapsstijlen nou echt de moeite waard zijn. Maar wellicht kunnen we authentiek en ethisch leiderschap alvast voorzichtig markeren om in de toekomst te gaan vellen.

Dr. T. (Tim) Vriend (t.vriend rug.nl) is Universitair Docent op het vakgebied Human Resource Management & Organizational Behavior, met specifiek expertise in creativiteit, ethiek, leiderschap en werkmotivatie.

Referenties:

• https://en.wikipedia.org/wiki/Virtue_ethics
• (https://en.wikipedia.org/wiki/Consequentialism)
• (https://en.wikipedia.org/(...)Deontological_ethics)

Antonakis, J., Bastardoz , N., Jacquart , P., & Shamir, B. (2016). Charisma: An ill-defined and ill-measured gift. Annual Review of Organizational Psychology and Organizational Behavior, 3: 293-319

Hoch, J. E., Bommer, W. H., Dulebohn, J. H., & Wu, D. 2018. Do ethical, authentic, and servant leadership explain variance above and beyond transformational leadership? A meta-analysis. Journal of Management, 44(2): 501–529.

Lemoine, G. J., Hartnell, C. A., & Leroy, H. 2018. Taking stock of moral approaches to leadership: An integrative review of ethical, authentic, and servant leadership. Academy of Management Annals, 13(1): annals.2016.0121.