De media gaf in 2022 vaak aandacht aan sociale onveiligheid op de werkvloer. Zo onthulden zij recentelijk de langdurige overtredingen van presentator Matthijs van Nieuwkerk bij De Wereld Draait Door. Opmerkelijk aan deze casus is dat van Nieuwkerk in eerste instantie niet bereid was om in zijn publieke verklaring een spijtbetuiging op te nemen. Hij kwam hier later op terug, maar toen was het reeds geëscaleerd en stopte zijn samenwerking met BNNVARA.

Omdat het onderzoek naar zijn misstanden nog liep is het wellicht te begrijpen dat van Nieuwkerk niet openbaar schuld wilde bekennen. Maar kan het iemand die grensoverschrijdend gedrag heeft vertoond helpen om toch dit toch te doen? Precies deze vraag heeft Floor Rink, samen met Afra Koulaei (Inland School of Business and Social Sciences, Noorwegen) en Arash Talebi (Hec Paris, Frankrijk) onderzocht. Het antwoord is ja, en misschien helpt het de overtreder wel meer dan ons lief is. 

Het doel van ons onderzoek was om te begrijpen waarom omstanders van grensoverschrijdend gedrag hier vaak niet tegen optreden (zie bijvoorbeeld, Fehr & Fischbacher, 2004) en hoe dit samenhangt met spijtbetuigingen. Van een slachtoffer zelf is te begrijpen waarom ze dit gedrag accepteren; ze zijn angstig geworden en zitten vaak in een afhankelijkheidsrelatie met de overtreder. Maar omstanders kunnen zich makkelijker uitspreken en wanneer ze dit meer zouden doen zou eerder een sociaal onveilig werkklimaat voorkomen kunnen worden.

In een zestal experimenten zagen omstanders daarom verschillende vormen van grensoverschrijdend gedrag (van het overtreden van vergadernormen tot het maken van seksistische grappen). De deelnemers kregen de mogelijkheid de overtreder te bestraffen (hem/haar te melden, buiten te sluiten bij een volgend project, of over te slaan bij een bonusverdeling). De resultaten laten zien dat omstanders bereid zijn om in te grijpen wanneer de mogelijkheden daartoe duidelijk voor handen liggen. Gelukkig maar. Toch bleek ook consistent dat zij aanzienlijk mild reageren en stoppen met bestraffen, wanneer een overtreder achteraf excuses aanbiedt en aangeeft zich schuldig te voelen over het vertoonde gedrag. 

De resultaten geven dus een heldere verklaring waarom omstanders vaak niet ingrijpen bij grensoverschrijdend gedrag. Men is erg vergevingsgezind en bereid om het goede in de ander te zien, zelfs wanneer er duidelijke signalen zijn die dit tegenspreken. Spijtbetuigingen versterken vergevingsgezindheid, en zo kunnen positieve intenties zorgelijke consequenties hebben, zoals een sociaal onveilig klimaat.

Dus, misschien is het wel goed geweest dat van Nieuwkerk niet direct zijn spijt wilde betuigen – dit maakte het voor zijn omgeving onmogelijk om zijn gedrag nog goed te praten. De onderzoekers concluderen dan ook dat leidinggevenden zich bewust dienen te zijn van de kracht van een spijtbetuiging, en te waken dat medewerkers hier niet te snel op terugvallen bij lastig gedrag. Eigenlijk is een spijtbetuiging alleen gepast wanneer dat is gericht aan diegene die het werkelijk verdiend - en dat is het slachtoffer.

Referentie

Fehr, E., & Fischbacher, U. (2004). Third-party punishment and social norms. Evolution human behavior

Floor Rink, f.a.rink rug.nl, Afdeling HRM & OB, Onderzoeksthema’s: diversiteit, ethische besluitvorming, macht, toezicht.