Mindfulness: het is een term die de laatste jaren meer en meer voorbijkomt. Bedrijven als Google en Nike bieden al haar medewerkers mindfulness-trainingen aan, terwijl Twitter en LinkedIn mindfulness een vast onderdeel van hun bedrijfscultuur hebben gemaakt. De mindfulness-industrie genereerde in 2017 alleen in Amerika al meer dan een miljard dollar aan omzet.  Maar wat is mindfulness nu eigenlijk precies? En belangrijker nog: is het kwakzalverij, of is het iets waar organisaties in moeten investeren?

Mindfulness en meditatie: wat is het?

Hoewel er verschillende definities in de omloop zijn, wordt mindfulness meestal gedefinieerd als een staat van bewustzijn waarbij de volledige aandacht is gericht op het hier en nu, en waarbij je niet bent verzonken in gedachten over het verleden of de toekomst (1). Het is een eeuwenoud concept, wat zijn oorsprong kent in het Boeddhisme. Volgens de Boeddhisten zou mindfulness bijdragen aan zowel je fysieke als je mentale gezondheid, en kun je je mindfulness te vergroten door meditatieoefeningen te doen (zoals het volledig richten van je aandacht op je ademhaling, of het zonder te oordelen waarnemen van alle interne en externe prikkels die nu plaatsvinden). Kort samengevat is mindfulness dus een staat van bewustzijn, en is meditatie het oefenmiddel om deze staat van bewustzijn te trainen (1). Mindfulness-trainingen bestaan daarom vaak grotendeels uit meditatieoefeningen.

Wetenschappelijk onderzoek naar mindfulness-trainingen

Vanwege de populariteit van het concept zijn wetenschappers ook geïnteresseerd geraakt in de thema’s mindfulness en meditatie. Over de jaren heen zijn er inmiddels talloze onderzoeken uitgevoerd naar de effecten van mindfulness-training op het persoonlijk welzijn van mensen. Om de psychologische effecten van mindfulness-training bij gezonde mensen beter te begrijpen hebben Sedlmeier en collega’s (2) in een meta-analyse de effecten van 126 afzonderlijke meditatie-experimenten in kaart gebracht. Binnen al deze studies werden de deelnemers opgesplitst over tenminste twee groepen, waarbij één van de groepen een meditatietraining ontving, en de andere groep niet. Gemiddeld genomen werden er positieve effecten gevonden voor de meditatietraining over een breed scala aan psychologische uitkomsten. Deelnemers aan de meditatietraining ervoeren onder andere minder stress, minder angst, verbeterde concentratie, verbeterde emotieregulatie, verbeterd interpersoonlijk contact, hadden een beter geheugen, en rapporteerden een verbeterd welzijn. Er kan dus geconcludeerd worden dat meditatietrainingen een positief effect hebben op het persoonlijk welzijn van mensen.

In een zeer recente meta-analyse, specifiek gericht op de effecten van mindfulness-training op het werk, vinden Vonderlin en collega’s (3) over 56 afzonderlijke studies dat mindfulness-training bij werknemers gemiddeld genomen leidt tot verhoogde mindfulness, een verhoogd welzijn, verlaagde stressniveaus, en verlaagde mate van burn-out klachten. Ook vinden ze dat mindfulness training bij werknemers lijkt bij te dragen aan verbeterde werkprestaties, in het bijzonder een verhoogde werkbevlogenheid, een grotere baantevredenheid, en een hogere productiviteit. Vanwege het lage aantal studies waarin werkprestaties werden gemeten (16 in totaal) stellen de auteurs dat het te vroeg is om te stellen dat er onomstotelijk bewijs is voor een relatie tussen mindfulness-training en verbeterde werkprestaties. De gevonden positieve effecten zijn echter wel veelbelovend. Mindfulness lijkt dus ook van toegevoegde waarde in het bedrijfsleven.

Er zijn echter ook mindfulness-wetenschappers die een belangrijke kanttekening plaatsen bij deze goednieuwsshow rondom mindfulness en meditatie. Zo betoogt Purser (4) dat mindfulness-training symptoombestrijding is: het helpt werknemers weliswaar om beter om te gaan met stress op de werkvloer, maar het pakt de oorzaak van de stress niet aan. In tijden waarin werkstress en burn-outklachten jaarlijks blijven toenemen (5), dienen organisaties zich ook af te vragen wat ze aan de werkomstandigheden kunnen veranderen om werkstress en burn-outklachten te verminderen.

Kortom, mindfulness en meditatie in het bedrijfsleven is zeker geen onzin. Mindfulness en meditatie draagt duidelijk bij aan de mentale gezondheid van werknemers, en het welzijn van werknemers. Managers en organisaties die de mentale gezondheid en het persoonlijk welzijn van werknemers willen bevorderen zouden zich daarom kunnen verdiepen in het aanbieden van mindfulness-trainingen, het beste in combinatie met aandacht voor belastende werkomstandigheden. Dit zou zich bovendien ook nog eens in verbeterde werkprestaties kunnen gaan vertalen. 

Drs. G.H.J. (Gerben) Tolkamp (g.h.j.tolkamp rug.nl) is PhD student bij de Afdeling HRM en Organisatiegedrag, Faculteit Economie en Bedrijfskunde van de Universiteit Groningen. Hij doet onderzoek naar individuele creativiteit in het Project ‘Using Creativity’ (onder leiding van Prof. dr.  B. Nijstad). 

Referenties:

• Sutcliffe, K. M., Vogus, T. J., & Dane, E. (2016). Mindfulness in organizations: A cross-level review. Annual Review of Organizational Psychology and Organizational Behavior, 3, 55-81.
• Sedlmeier, P., Eberth, J., Schwarz, M., Zimmermann, D., Haarig, F., Jaeger, S., & Kunze, S. (2012). The psychological effects of meditation: a meta-analysis. Psychological bulletin, 138(6), 1139.
• Vonderlin, R., Biermann, M., Bohus, M., & Lyssenko, L. (2020). Mindfulness-Based Programs in the Workplace: a Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Mindfulness, 1-20.
• Purser, R. (2019). McMindfulness: How mindfulness became the new capitalist spirituality. Watkins Media Limited.
• https://www.monitorarbeid.tno.nl/dynamics/modules/SPUB0102/view.php?pub_Id=100596&att_Id=4911