De poëet maakt zich tot ziener door de ontregeling van de zintuigen

Arthur Rimbaud (Franse Poëet)

Het nieuwe jaar is nog vers, dus wellicht zitten uw goede voornemens ook nog vers in het geheugen. De kans is groot dat één van die voornemens te maken heeft met alcoholgebruik, en dan vooral het minderen daarvan. “Dry January” en andere initiatieven als “ik pas” (ikpas.nl) zijn populairder dan ooit. Een goede zaak. Alcohol is immers een drug die enorme gezondheidsrisico’s met zich meebrengt, risico’s waarvan, zo blijkt, de meeste Nederlanders zich niet bewust zijn. Maar als we alcoholconsumptie verminderen, dreigen we dan ook dingen te verliezen. In deze blog wil ik graag ingaan op één belangrijk positief neveneffect dat vaak aan alcoholgebruik wordt toegeschreven: een verhoogde creativiteit. Maar klopt dit? Maakt alcohol ons echt creatiever?

Op korte termijn, lijkt matig alcoholgebruik inderdaad voordelen te hebben als het gaat om creativiteit. Alcohol kan inhibities wegnemen die nieuwe inzichten (of het uiten ervan) in de weg staan. Wat alcohol eigenlijk doet is onze aandacht alle kanten laten opgaan, waardoor we input die niet direct met onze taak te maken heeft toch gaan verwerken, waar onze nuchtere geest die automatisch zou wegfilteren. Hoewel dit ons normale analytisch functioneren in de weg staat kan het zijn dat voor creativiteit, waar divergente associaties centraal staan, dit positief uitpakt.

Dit specifieke effect van alcohol wordt ook bevestigd in experimenteel onderzoek. Deelnemers die puzzeltjes moesten oplossen waarbij het er op aankomt om ongewone betekenissen van woorden te gebruiken om de link tussen woorden te vinden (bv. een teen kan aan je voet zitten, maar ook over een teen knoflook gaan, probeer deze taak zelf), waren hier beter in wanneer ze (matig) alcohol hadden gebruikt. Wanneer ze licht beneveld waren, kwamen ze sneller tot een creatief inzicht. Vervolgonderzoek vond trouwens dat dit niet het geval was voor alcoholvrij bier, wat een placebo effect uitsluit. Op korte termijn zijn er dus positieve effecten van (matig) alcohol gebruik op creatieve inzichtstaken. Deze effecten zijn wel klein en werden enkel gevonden voor creatief inzicht, niet voor genereren van ideeën (daarvoor was er geen effect, positief noch negatief).

Maar wat gebeurt er op de lange termijn? Misschien leidt een liederlijk leven tot inspiratie voor creativiteit met de grote “C”? Op het eerste zicht lijkt deze hypothese goed te passen bij de levensverhalen van grote kunstenaars, die vaak in alcohol (en andere drugs) gedrenkt zijn. Het beeld van de getormenteerde kunstenaar die via een mix van roesmiddelen tot grote kunst gedreven wordt is ons allen bekend: James Joyce, F Scott Fitzgerald, Ernest Hemmingway, Jack Kerouac, Edvard Munch, Francis Bacon, Jackson Pollock, Vincent van Gogh, om maar een paar schrijvers en schilders te noemen (rockmuzikanten kan u vast zelf aanvullen). Bij veel van deze mensen had alcohol desastreuze gevolgen op sociaal en medisch vlak, maar waren ze als professioneel kunstenaar succesvol ondanks of net dankzij hun alcoholgebruik? Elk geval is uniek, maar onderzoek suggereert toch vooral dat alcohol eerder een last was voor hun werk dan een lust. Zo vonden onderzoekers recent dat alcohol- en drugsmisbruik de kans verkleint dat iemand het schopt tot professionele kunstenaar. Dat mag ook niet verbazen als je weet dat creatieve inzichten weliswaar een leuk begin zijn, maar pas het begin zijn van een lang creatief proces. Het verder analyseren en uitwerken van een creatief inzicht vergt eerder cognitief doorzettingsvermogen en gefocuste aandacht. Dat geldt trouwens niet alleen voor kunstenaars, maar ook voor creativiteit en innovatie in organisaties.

Voor wie de creativiteit van zichzelf of z’n organisatie wil gaan opkrikken, is alcohol dus zeker geen goed idee. De positieve effecten zijn erg beperkt en wegen niet tegen de negatieve effecten. Moeten de kantoorborrels dan in de ban? Wel, misschien niet. Immers, de Amerikaanse onderzoeker Michael Andrews vond iets geks toen hij historisch onderzoek deed naar innovatie in de VS ten tijde van de prohibitie (een totaal alcoholverbod). Dit verbod werd immers niet overal op hetzelfde moment ingevoerd en ingetrokken en via vrij ingewikkelde analyses kon deze onderzoeker zien dat prohibitie een negatief effect had op het aantal patenten (uitvindingen) dat werd ontwikkeld in een bepaalde regio. Dit had natuurlijk niets te maken met alcohol op zich, maar alles met een verstoring van de sociale contacten die cafébezoek faciliteerden. Los van of u een biertje, dan wel een sapje verkiest, een uitnodiging voor de kantoorborrel slaat u beter niet af.

Bart Verwaeren (b.verwaeren@rug.nl) is post-doctoraal onderzoeker aan de vakgroep HRM & Organizational Behavior van de Universiteit Groningen. Zijn onderzoek gaat vooral over hoe organisaties creativiteit, innovatie, en de link tussen beiden kunnen faciliteren bij medewerkers.

Referenties

Jaroz A.F., Colflesh J.H., & Wiley J. (2012). Uncorking the muse: Alcohol intoxication facilitates creative problem solving. Consciousness and Cognition, 21, 487-493.

Benedek M., Panzierer L., Jauk E., & Neubauer A.C. (2017). Creativity on tap? Effects of alcohol intoxication on creative cognition. Consciousness and Cognition, 56, 128-134.

Beveridge A., & Yorston G. (1999). I drink, therefore I am: Alcohol and creativity. Journal of the Royal Society of Medicine. 92, 646-648.

Andrews, Michael, Bar Talk: Informal Social Interactions, Alcohol Prohibition, and Invention (November 18, 2019). Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3489466 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3489466