Veel kwaad in de wereld is gedaan door mensen met goede intenties.

--T.S. Eliot

Ook dit jaar zien we dat toezichthouders wereldwijd grote boetes moeten opleggen aan  bedrijven en banken voor frauduleuze praktijken. Een noemenswaardig voorbeeld is de Dankse Bank uit Denemarken, een half jaar terug het recordbedrag van 284 biljoen dollar verloor door een witwas-schandaal. In de politiek, de wetenschap, maar ook bij organisaties zelf, staat het voorkomen van onethisch gedrag dan ook hoog op de agenda.

Wanneer men gevraagd wordt wat onethisch of immoreel gedrag precies is, denken velen aan handelingen die zelfzuchtig zijn, én schadelijk voor de maatschappij. Onethisch gedrag komt inderdaad primair voort uit iemands behoefte aan eigen gewin, zelfs wanneer dit ten koste gaat van anderen. Op basis van deze gedachte wordt algemeen aangenomen dat je dit gedrag op de werkvloer kunt voorkomen door de egocentrische behoeftes van managers en werknemers te reguleren – dus geen individuele bonussen installeren of hoge prestatiedruk opleggen waardoor men kan gaan ‘vals’ spelen, maar juist een collectief beloningssysteem en de mogelijkheid om eigen, haalbare jaardoelen op te stellen.

Toch laat recent wetenschappelijk onderzoek zien dat onethisch gedrag ook vaak voortkomt uit de intentie van een individu om anderen te helpen. Denk aan Robin Hood. Deze pro-sociale variant van onethisch gedrag zie je op het werk vooral wanneer iemand zich erg met een organisatie of unit verbonden voelt. Zo kan het gebeuren dat een teamleider tegenvallende prestaties van zijn team niet aan het hoger management meldt om ontslagen of een reorganisatie te voorkomen.

Een leugentje om een ander te helpen - hoe onethisch is dat?  De intentie erachter kan goed zijn, maar is de uitwerking ervan dit ook? Om deze vraag te beantwoorden heeft de Universiteit Groningen samen met wetenschappers uit Amerika en Duitsland onderzocht in hoeverre pro-sociaal onethisch gedrag in een team de team prestaties beïnvloedt. De eerste studie betreft een jarenlange analyse van spelersgedrag in de Amerikaanse National Basketball Association. Uit deze analyse blijkt dat pro-sociale onethische overtredingen (zogeheten onsportieve fouten zoals de tegenstander expres vasthouden of duwen) op de korte termijn tot betere team prestaties leiden, maar op de lange termijn de coöperatie binnen teams verminderen. In een tweede, experimentele, studie onder Amerikaanse managers vonden we een verklaring voor deze effecten. Pro-sociaal onethisch gedrag ondermijnt coöperatie binnen een team omdat de teamleden minder vertrouwen krijgen in elkaar – het wordt onduidelijk welk gedrag nu normatief is en men gaat zich allemaal minder inzetten voor werkdoelen – deze doelen kunnen immers ook op een andere (immorele) wijze bereikt worden.

Is onethisch handelen om een ander te helpen dus echt pro-sociaal, goed voor de ander? Dit onderzoek concludeert van niet.

De nieuwe bevindingen geven ook een nieuwe kijk op hoe onethisch gedrag binnen organisaties voorkomen kan worden. Immers, alleen het reguleren van egocentrische neigingen is niet voldoende; ook pro-sociale behoeftes om elkaar te helpen en te beschermen spelen een rol in (on)ethisch gedrag, en verdienen aandacht in preventiebeleid.  

Floor Rink (f.a.rink rug.nl)  is hoogleraar ‘Organizational Behavior and Identity Management’ aan de Faculteit Economie en Bedrijfskunde en doet onderzoek naar diversiteit, hiërarchische differentiatie in groepen, personeelsmobiliteit, het functioneren van management boards.

Referentie:

Voor meer informatie over prosociaal onethisch gedrag:

Thau S, Derfler-Rozin R, Pitesa M, Mitchell M. S., & Pillutla M. M (2015). Unethical for the sake of the group: risk of social exclusion and pro-group unethical behavior. Journal of Applied Psychology, 100, 98-113.