Veel mensen zien charisma als de ultieme succesfactor van leiderschap. Leiders met de meeste charisma zijn, naar hun idee, de meest effectieve leiders. En deze gedachte wordt ondersteund door onderzoek. Charismatische leiders blijken over het vermogen te beschikken medewerkers te inspireren tot hogere prestatieniveaus en hen te binden aan de missie van de organisatie.

Maar er blijken ook grenzen aan die effectiviteit te zijn. Recent is een interessant wetenschappelijk artikel verschenen in de Journal of Personality and Social Psychology waarin wordt aangetoond dat charisma vatbaar is voor een teveel-van-het-goede-effect: het is effectief tot een bepaald punt, maar daarboven doet nog meer charisma eerder kwaad dan goed. 

Jasmine Vergauwe van de Universiteit van Gent en enkele van haar collega’s hebben in een onderzoek onder ruim 300 leidinggevenden van een internationaal lucht- en ruimtevaartbedrijf enkele typische karaktertrekken van charismatische leiders gemeten: visionair, inspirerend/enthousiasmerend, uitdagend/risico-zoekend en zelfvertrouwen.

Behalve op deze charismatische karaktertrekken scoorden de leidinggevenden zichzelf ook op hun eigen effectiviteit als leider. De meest charismatische leiders vonden zichzelf het meest effectief. Maar naast de leidinggevenden zelf, hebben ook hun superieuren, ondergeschikten en collega’s de effectiviteit van die leidinggevenden beoordeeld. De resultaten laten nu een ander beeld zien: meer charisma gaat weliswaar gepaard met meer effectiviteit, maar slechts tot een bepaald omslagpunt; voorbij dit omslagpunt gaan hogere niveaus van charisma gepaard met een dalende effectiviteit. Dus niet alleen leiders met een laag charisma, maar ook degenen met een hoog charisma worden als minder effectief beoordeeld dan degenen met tussenliggende waarden voor charisma. Charisma is blijkbaar slechts tot op zekere hoogte effectief, daarboven wordt het contraproductief.

In een vervolgonderzoek hebben Vergauwe en collega’s gepoogd een verklaring te vinden waarom hoge niveaus van charisma minder effectief zijn dan de middenniveaus. Daartoe vroegen ze 287 bedrijfsleiders uit 23 verschillende landen om hun charismatische persoonlijkheid te scoren. Daarnaast werden hun superieuren, collega's en ondergeschikten gevraagd om deze bedrijfsleiders niet alleen te beoordelen op hun algehele effectiviteit maar ook op hun interpersoonlijk en strategisch-operationeel leiderschapsgedrag. Vooraf verwachtten de onderzoekers dat sterk charismatische leiders mogelijk falen vanwege typische interpersoonlijke redenen zoals arrogantie, egocentrisme en autoritair en dwingend gedrag jegens anderen. Het interpersoonlijk gedrag van de leidinggevenden blijkt echter geen rol te spelen in de effecten van charisma op effectiviteit. Strategisch-operationeel leiderschapsgedrag daarentegen juist wel.

De onderzoekers ontdekten dat de meest-charismatische leiders falen omdat zij te weinig operationeel leiderschapsgedrag vertonen, terwijl leiders met weinig charisma daarentegen zwak zijn in strategisch leiderschap en daarom als ineffectief worden gezien. Strategisch leiderschap omvat de ontwikkeling en communicatie van een inspirerende toekomstvisie met bijbehorende doelen en strategie voor de organisatie en het overtuigen van anderen om die visie, doelen en strategie te delen en te omarmen. Operationeel leiderschap is vooral gericht op de aansturing, coördinatie en controle van de dagelijkse werkactiviteiten die nodig zijn om missie en doelen te kunnen realiseren.

Sterk-charismatische leiders zijn strategisch erg ambitieus en gaan op in hun grootse visie en vergezichten, maar hebben doorgaans te weinig aandacht voor de vertaling van visie en doelen naar operationele activiteiten, wat hen ineffectief maakt. Daarentegen zijn leiders met weinig charisma veelal met name gericht op operationele zaken, terwijl zij te weinig oog hebben voor de ontwikkeling van een inspirerende toekomstvisie en plannen voor de lange termijn, wat hen eveneens ineffectief maakt. Gematigd-charismatische leiders blijken het meest effectief, omdat zij een goede balans weten te bereiken tussen strategisch en operationeel leiderschapsgedrag en dus in staat zijn om visie en doelen te operationaliseren naar effectieve werkactiviteiten.

Praktische lessen

Welke praktische lessen kunnen er worden getrokken uit deze onderzoeksresultaten? Volgens Vergauwe en collega’s zouden leiders zich bewust moeten zijn van de mogelijke nadelen van een sterk charismatische houding. Zo kan het doorgaans sterke zelfvertrouwen van charismatische leiders gemakkelijk ontaarden in overmoed en narcisme, of kunnen risicotolerantie en overtuigingskracht resulteren in autoritair en manipulatief gedrag jegens anderen.

Coaching- en ontwikkelingsprogramma’s zouden behulpzaam kunnen zijn voor leidinggevenden om deze potentiële valkuilen te herkennen en om hun zelfregulering te verbeteren teneinde deze te omzeilen. Charismatische leiders zouden ook veel baat kunnen hebben bij het ontvangen van feedback van hun superieuren, collega-leidinggevenden en ondergeschikten op hun functioneren en presteren als leider. Dergelijke feedback kan helpen de kloof tussen de eigen percepties van effectiviteit en de percepties van anderen te dichten.

Belangrijk daarbij is dat leiders met een sterk charisma hun overmaat aan strategisch gedrag compenseren met voldoende operationeel leiderschap, terwijl leiders met weinig charisma hun operationeel gedrag juist dienen te compenseren met strategisch gedrag.

Bronnen:

Vergauwe, J., Wille, B., Hofmans, J., Kaiser, R.B., & De Fruyt, F. (2018). The double-edged sword of leader charisma: Understanding the curvilinear relationship between charismatic personality and leader effectiveness. Journal of Personality and Social Psychology, 114, 110-130. DOI: 10.1037/pspp0000147

https://www.sciencedaily.com/releases/2017/05/170530101749.htm

https://dekennisvannu.nl/site/artikel/Te-veel-charisma-Liever-niet-in-een-leider/9170

https://digest.bps.org.uk/2017/06/14/with-leader-charisma-its-possible-to-have-too-much-of-a-good-thing/