In mijn vorige artikel beschreef ik mogelijke negatieve consequenties van leidinggevenden met psychopathische persoonlijkheidstrekken voor een hele organisatie en wat hieraan gedaan kan worden. In dit artikel doe ik hetzelfde, maar vanuit het perspectief van een werknemer: Wordt u gepest op het werk? Misschien heeft u dan te maken met een collega of leidinggevende met psychopathische trekken die het op u gemunt heeft.

Veelal wordt gedacht dat pesten meer iets is voor kinderen dan volwassenen, en al helemaal niet voorkomt op het werk. Echter, uit Amerikaans onderzoek blijkt dat ongeveer 47% van de werknemers gemiddeld genomen minstens één keer is gepest op het werk in de afgelopen twee jaar (Lutgen-Sandvik, Tracy, & Alberts, 2007). Pesten op het werk komt dus nog behoorlijk vaak voor.

Doorgaans neemt pesten op het werk subtiele vormen aan die voor het ‘pestobject’ erg vervelend zijn maar voor anderen moeilijker waarneembaar, zoals het toekennen van een grote werklast, met de eer strijken van andermans werk en het achterhouden van belangrijke informatie (Bulutlar & Unler Oz, 2009; Fox & Stallworth, 2005). Deze moeilijker door anderen te herkennen vormen van pesten hebben vaak verstrekkende gevolgen: stress, bezorgdheid en zelfs depressie (Mikkelsen & Einarsen, 2001).

Tot dusver is door onderzoekers relatief weinig aandacht besteed aan de persoon achter de ‘pester’ (Samnani, Singh, & Ezzedeen, 2013). Uit onderzoek blijkt evenwel dat mensen die hoog scoren op psychopathische kenmerken meer pesten op het werk (Boddy, 2011). Sterker nog, van de drie typen duistere persoonlijkheidstrekken – psychopathie, machiavellisme en narcisme – blijkt psychopathie het sterkst samen te hangen met pesten op het werk (Baughman, Dearing, Giammarco, & Vernon, 2012).

Met psychopathie wordt dan niet verwezen naar personen met de klinische diagnose psychopaat, zoals de seriemoordenaar Ted Bundy, maar naar mensen die hoger scoren op psychopathische persoonlijkheidstrekken doch succesvol weten te functioneren in de maatschappij en het bedrijfsleven, zoals Al Dunlap, de voormalig CEO van Sunbeam. Mensen die hoog scoren op psychopathische persoonlijkheidstrekken kunnen charmant en aardig overkomen, maar zijn tegelijkertijd erg manipulatief en misleidend, en gebruiken en misbruiken anderen om een vooropgezet doel te bereiken; een doel dat voornamelijk henzelf helpt. Zij zijn dan ook veelal berekenend en zelfzuchtig. Kenmerkend is ook dat het hun ontbreekt aan een moreel kompas en empathie, hetgeen hen koud en emotioneel afgevlakt maakt. Mensen die hoog scoren op psychopathische persoonlijkheidstrekken laten zich niet weerhouden van het najagen van een doel, zo ook pesten. Inderdaad blijkt uit onderzoek dat pestgedrag – gekenmerkt door gebrek aan zelfregulatie, schuld en spijt – overeenkomt met de persoonlijkheidstrekken van psychopaten op de werkvloer (Boddy, 2011).

Een mogelijke reden waarom uw leidinggevende of collega met hoge scores op psychopathische kenmerken pest, is omdat het hem of haar kan helpen bij het afleiden van de aandacht: als een medewerker drukker bezig is met het verwerken van onrust in een sociale relatie, kan een zakelijke psychopaat misschien makkelijker wegkomen met gedrag dat niet door de beugel kan, omdat een medewerker dit dan niet doorheeft. Een andere mogelijke reden is dat een zakelijke psychopaat het specifiek op een bepaalde medewerker heeft gemunt, omdat die als bedreigend wordt ervaren om wat voor reden dan ook. Dit kan bijvoorbeeld zijn omdat de gepeste medewerker en de zakelijke psychopaat beiden een promotie najagen, of omdat de gepeste medewerker kritisch of alert is ten aanzien van de zakelijke psychopaat (Boddy, 2011). Daarnaast is het vaak zo dat wat de één als pesten bestempelt, de ander afdoet als ‘je moet je niet zo aanstellen’. Anders gezegd, alsof het pesten nog niet genoeg was, wordt het mogelijk ook niet als legitiem erkend door mede-collegae en voelt een gepeste werknemer zich een roepende in de woestijn. Pesten is dan een manier om iemand te isoleren van zijn of haar sociale omgeving, hetgeen eveneens een tactiek kan zijn van een zakelijke psychopaat. Een laatste mogelijke reden die aanleiding geeft tot pesten op het werk door mensen die hoog scoren op psychopathische kenmerken, is dat dergelijke personen uit zijn op destructie. Onderzoek laat zien dat psychopaten meer genieten van het leed van anderen. In vergelijking tot machiavellisten en narcisten scoren zij hoger op ‘schadenfreude’ (James, Kavanagh, Jonason, Chonody, & Scrutton, 2014).

Een belangrijke vraag is hoe een medewerker zich kan wapenen tegen pestgedrag. Des te meer, omdat uit onderzoek blijkt dat personen die hoog scoren op psychopathische trekken goed zijn in het herkennen en uitkiezen van kwetsbare slachtoffers. Zo blijkt dat zij beter in staat zijn om aan de hand van het looppatroon van mensen in te schatten of zij in het verleden slachtoffer zijn geweest van pestgedrag of ernstiger misdrijven (Wheeler, Book, & Costello, 2009). Onderzoek laat zien dat sommige mensen gevoeliger zijn voor het charmeoffensief van psychopathische personen en zo eerder slachtoffer kunnen worden van destructieve gedragingen (Luthans, Peterson, & Ibrayeva, 1998). Een mogelijke manier om u te wapenen tegen een zakelijke psychopaat is door wat meer afstand te bewaren van collegae die erg charmant over lijken te komen. Wordt u eenmaal gepest, dan is uw herstelvermogen (of veerkracht) van belang. Zo blijkt uit onderzoek dat mensen met een groter herstelvermogen (in het Engels ‘resiliency’ genoemd) minder beïnvloed worden in de zin van stress, werktevredenheid en werkprestatie door de destructieve gedragingen van een zakelijke psychopaat, vergeleken bij mensen met minder herstelvermogen. Anders gezegd, probeer het pestgedrag te negeren en zoveel mogelijk uw eigen ding te blijven doen. Op zo’n manier krijgt een zakelijke psychopaat weinig vat op u en wellicht dat de aandacht die een dergelijk persoon op u gevestigd heeft snel verdwijnt. Hier kan dan wel een lange adem voor nodig zijn, maar de aanhouder wint. Uit onderzoek blijkt namelijk ook dat psychopathie gerelateerd is aan impulsiviteit, ook bij niet-klinische psychopaten die men in een bedrijf kan aantreffen.

Kort samengevat, pesten op het werk komt vaker voor dan men veelal denkt. Dit pesten op het werk neemt vaak subtielere vormen aan, die voor buitenstaanders moeilijker waar te nemen zijn. Leidinggevenden en/of collegae die hoog scoren op psychopathische persoonlijkheidstrekken – gekenmerkt door hun berekenende, manipulatieve, koele en zelfzuchtige karakter – kunnen pesten gebruiken als hulpmiddel in het najagen van een vooropgezet doel. Een reden hiertoe kan zijn dat een bepaalde werknemer afgeleid moet worden en/of een bedreiging vormt. Soms vindt een zakelijke psychopaat het gewoon leuk om te jennen. Uit onderzoek blijkt dat zakelijke psychopaten meester zijn in het uitkiezen van hun slachtoffers. Wat doet u er dan tegen? Val niet voor charme en houd het been stijf als u eenmaal wordt gepest.

LITERATUUR

Baughman, H. M., Dearing, S., Giammarco, E., & Vernon, P. A. (2012). Relationships between bullying behaviours and the Dark Triad: A study with adults. Personality and Individual Differences, 52(5), 571-575. doi:10.1016/j.paid.2011.11.020

Boddy, C. R. (2011). Corporate psychopaths, bullying and unfair supervision in the workplace. Journal of Business Ethics, 100(3), 367-379. doi:10.1007/s10551-010-0689-5

Bulutlar, F., & Öz, E. Ü. (2009). The effects of ethical climates on bullying behaviour in the workplace. Journal of Business Ethics, 86(3), 273-295. doi:10.1007/s10551-008-9847-4

Fox, S., & Stallworth, L. E. (2005). Racial/ethnic bullying: Exploring links between bullying and racism in the US workplace. Journal of Vocational Behavior, 66(3), 438-456. doi:10.1016/j.jvb.2004.01.002

James, S., Kavanagh, P. S., Jonason, P. K., Chonody, J. M., & Scrutton, H. E. (2014). The Dark Triad, schadenfreude, and sensational interests: Dark personalities, dark emotions, and dark behaviors. Personality and Individual Differences, 68211-216. doi:10.1016/j.paid.2014.04.020

Lutgen-Sandvik, P., Tracy, S. J., & Alberts, J. K. (2007). Burned by bullying in the American workplace: Prevalence, perception, degree and impact. Journal of Management Studies, 44(6), 837-862. doi:10.1111/j.1467-6486.2007.00715.x

Luthans, F., Peterson, S. J., & Ibrayeva, E. (1998). The potential for the “dark side” of leadership in post-communist countries. Journal of World Business, 33, 185-201.

Mikkelsen, E. G., & Einarsen, S. (2001). Bullying in Danish work-life: Prevalence and health correlates. European Journal of Work and Organizational Psychology, 10(4), 393-413. doi:10.1080/13594320143000816

Porter, S., Woodworth, M., Earle, J., Drugge, J., & Boer, D. (2003). Characteristics of sexual homicides committed by psychopathic and nonpsychopathic offenders. Law and Human Behavior, 27(5), 459-470. doi:10.1023/A:1025461421791

Samnani, A., & Singh, P. (2013). When leaders victimize: The role of charismatic leaders in facilitating group pressures. The Leadership Quarterly, 24(1), 189-202. doi:10.1016/j.leaqua.2012.10.006

Wheeler, S., Book, A., & Costello, K. (2009). Psychopathic traits and perceptions of victim vulnerability. Criminal Justice and Behavior, 36, 635-648. doi:10.1177/0093854809333958