Onderzoek heeft aangetoond dat het beschikken over goede sociale netwerken op het werk de nodige voordelen kan bieden voor een persoon. Het kan dan bijvoorbeeld gaan om de toegang tot informatie, het verkrijgen van middelen, het beïnvloeden van besluitvormingsprocessen, het faciliteren van loopbanen en het krijgen van hulp of ondersteuning.

Maar, nog weinig is bekend over of mensen hun sociale netwerken ook daadwerkelijk weten te gebruiken. In een recent verschenen onderzoek(1) onder ongeveer 300 verpleegkundigen van 17 verschillende verpleegafdelingen van vier Nederlandse ziekenhuizen, zijn we nagegaan of verpleegkundigen met een verschillende persoonlijkheid ook anders gebruik maken van hun sociale netwerk. We hebben ons daarbij gericht op twee bekende persoonlijkheidseigenschappen, extraversie en emotionele stabiliteit (of haar tegenpool ‘neuroticisme’) en met name op de combinatie van deze twee eigenschappen.

Er worden diverse soorten sociale netwerken op het werk onderscheiden. Twee belangrijke soorten zijn vriendschapsnetwerken (ook wel affectieve netwerken genoemd) die gebaseerd zijn op elkaar mogen en instrumentele netwerken die primair taak en samenwerking gerelateerd zijn.  Wij veronderstellen dat het eerste soort vooral samen zal hangen met werktevredenheid (job satisfaction) en het tweede soort met werkprestaties (job performance).

Onze basisgedachte is dat personen die hoog scoren op neuroticisme vaak negatieve gevoelens en gedachten hebben, maar dat personen die tegelijkertijd hoog scoren op extraversie deze negatieve gevoelens vooral richten op anderen, terwijl zij die laag scoren op extraversie (en dus introvert zijn) deze negatieve gevoelens vooral op zich zelf richten. Daarmee reageren deze twee type mensen geheel verschillend op hun sociale omgeving.

We onderscheiden dus vier verschillende combinaties:

Extraverte, emotioneel stabiele personen

Extraverte emotioneel stabiele personen kunnen worden omschreven als hartelijk, levendig, opgewekt, veerkrachtig, energiek en gemakkelijk in de omgang. Ze zijn sociaal actief en benaderen hun sociale omgeving op een positieve manier. Wanneer ze een goed vriendschapsnetwerk hebben, zullen ze hier actief gebruik van maken hetgeen hun sociale behoeften zal bevredigen, waardoor zij een hoge tevredenheid op het werk zullen ervaren. Omdat ze hun omgeving positief benaderen, zullen ze hun instrumentele netwerk actief gebruiken hetgeen leidt tot een goede samenwerking en dit zal hun werkprestatie ten goede komen.

Extraverte, neurotische personen

Extraverte neurotische personen kunnen worden getypeerd als wispelturig, impulsief, bemoeierig, opdringerig, rusteloos en humeurig. Deze personen zijn ook sociaal actief, maar benaderen hun omgeving veelal negatief. Ze zullen een beroep op vrienden doen, maar gelet op voorgenoemde eigenschappen zullen deze sociale interacties minder bijdragen aan werktevredenheid. Ook in de samenwerking met anderen zal hun houding er toe leiden dat hun netwerk hen minder zal helpen bij het verbeteren van de werkprestatie.

Introverte, neurotische personen

Personen die introvert en neurotisch zijn, kunnen worden omschreven als melancholisch, schuw, ingehouden, bangerig en zelfkritisch. Deze eigenschappen reflecteren een negatieve houding, maar die is vooral op zichzelf gericht. Ze zijn minder sociaal actief, maar zijn echter wel heel gevoelig voor reacties uit de omgeving zoals afwijzing of acceptatie. Hulp en ondersteuning van vrienden zal het zelfvertrouwen en het gevoel van eigenwaarde bij hen vergroten en daarom zullen zij een hogere werktevredenheid ervaren. Omdat deze mensen ook bang zijn door anderen als onbekwaam gezien te worden, zijn ze vaak gemotiveerd om goed werk te leveren. Dit zal gemakkelijker gaan als hun instrumentele netwerk en de samenwerkingsrelaties goed zijn.

Introverte, emotioneel stabiele personen

Tenslotte, personen die introvert en emotioneel stabiel zijn, zijn bescheiden, rustig, meegaand en niet veeleisend. Deze mensen zijn minder gericht om hun omgeving en gaan veelal onverstoord hun eigen gang. Voor hen zijn sociale netwerken relatief minder belangrijk voor het leveren van een goede prestatie of het hebben van een hoge werktevredenheid. 

Ons onderzoek bevestigt bovenstaande beschrijvingen. Deze bevindingen zijn relevant omdat het laat zien dat sommige personen meer profijt weten te halen uit hun sociale netwerk dan anderen. Vooral extraverte emotioneel stabiele personen zijn daar goed in. Hier kan bij werving en selectie rekening mee worden gehouden. De verschillen zullen verder wel afhangen van hoe cruciaal sociale interacties op het werk zijn. Voor bijvoorbeeld verpleegkundigen, politiemensen, docenten of adviseurs, zullen de genoemde verschillen in persoonlijkheid er meer toe doen dan voor bijvoorbeeld een postbode, tuinman of automonteur.

Omdat sociale netwerken en het goed benutten van deze sociale netwerken belangrijk zijn voor werktevredenheid en werkprestaties zijn onze resultaten belangrijk voor leidinggevenden bij het stimuleren van de ontwikkeling van sociale netwerken op het werk en het realiseren van goede samenwerkingsrelaties.

Literatuur:

Regts, G. & Molleman, E. (2016). The moderating influence of personality on individual outcomes of social networks. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 89 (3), 656-682. DOI: 10.1111/joop.12147