De Amerikaanse president Donald Trump wil weer Amerikanen naar de maan sturen. De laatste vlucht (Apollo) is al weer 45 jaar geleden, maar Apollo 13 staat veel mensen nog bij als een mislukte, maar spannende maanmissie, mede ook door de film die daarvan is gemaakt.  De manier waarop toen onder grote tijdsdruk creatieve oplossingen moesten worden verzonnen staat zo’n beetje in elk managementboek. De suggestie is dat we onder grote druk tot heel inventieve oplossingen komen. Maar zijn we inderdaad het meest creatief als we onder druk staan?

In april 1970 werd de 13e Apollo richting de maan gestuurd. Niet alleen zouden ze de maan nooit halen, het liep bijna fataal af voor de drie astronauten aan boord. Op een bepaald moment ging het apparaat stuk dat ervoor zorgde dat hun lucht gezuiverd werd, wat ervoor zou zorgen dat iedereen aan boord binnen een paar uur zou omkomen. De ingenieurs van de NASA op aarde stonden voor de schier onmogelijke taak om in een paar uur tijd een uiterst complex toestel te verzinnen dat de astronauten zelf zouden kunnen assembleren met wat ze aan boord hadden. Uiteindelijk slaagden ze erin om een soort ‘doe het zelf’ luchtfilter te bedenken. Het zag er niet uit (ze noemden het spottend “the mailbox”), maar het werkte. Zes dagen na hun vertrek kon de Apollo met zijn bemanning weer veilig terugkeren naar de aarde.

De ingenieurs in het verhaal stonden onder extreme tijdsdruk (ze hadden maar een paar uur voor een heel complexe taak) en extreme prestatiedruk (als het niet lukte betekende dat de dood van drie collega’s). Toch slaagden ze erin om op de proppen te komen met een uiterst creatieve oplossing. Het idee bestaat onder managers dat creatieve ideeën net druk nodig hebben. We hebben toch allemaal wel eens een uiterst nipte deadline tot een goed einde gebracht?

Er is veel onderzoek gedaan naar hoe individuen reageren wanneer ze een creatieve taak moeten volbrengen onder druk. Onderzoekers hebben al die studies samen geanalyseerd in een zogenoemde meta-analyse en vonden dat een lichte druk inderdaad positieve effecten kan hebben op creativiteit (Byron, Khazanchi & Nazarian, 2010). Mensen die onder een lichte tijdsdruk stonden of voelden dat ze zouden worden geëvalueerd (prestatiedruk) waren beter in het generen van creatieve oplossingen dan mensen die geen druk ervaarden. Echter, wanneer de druk werd opgevoerd veranderde de relatie en werden mensen juist minder creatief in vergelijking met mensen die niet onder druk stonden. Lichte druk kan dus helpen, maar zware druk leidt tot lagere creativiteit.

Ook in teams lijkt grote druk negatieve effecten te hebben op processen die belangrijk zijn voor creativiteit. Zo ging onderzoekster Heidi Gardner (2012) maanden lang meekijken in vergaderingen van projectteams in een adviesbureau en verzamelde ook een pak gestructureerde (vragenlijst) gegevens. Ze vond dat wanneer projectteams werkten onder grote prestatiedruk (bv. aan een project voor een heel belangrijke klant) dat de teams op een andere manier omgingen met hun werk. Zo gingen ze minder experts om raad vragen als die hun bestaande ideeën zouden kunnen uitdagen en ze luisterden ook minder naar kritische stemmen in hun eigen team. Hoewel de teams onder grote druk wel steeds tot een oplossing kwamen, was die oplossing minder doordacht en werd uiteindelijk ook als minder sterk beoordeeld door hun klant, in vergelijking met teams die onder lichte  druk werkten.

Maar hoe komt het dan dat grote druk soms toch wel gepaard gaat met grote creativiteit, zoals in het voorbeeld van de Apollo 13? Het lijkt erop dat druk vooral een probleem is wanneer deze als oncontroleerbaar ervaren wordt. De ingenieurs uit het voorbeeld waren allen echte ‘klasbakken’ - de besten in hun veld. Zo kon het dat ze het gevoel hadden, dat, ondanks de enorme uitdaging, ze controle hadden over de situatie.

Dit feit kan je ook gaan gebruiken wanneer je als het creatief potentieel van je medewerkers optimaal wil benutten wanneer ze onder druk moeten werken. Probeer oncontroleerbare stressoren te vermijden (bv. niet-afgesproken deadlines, vervelende administratie) en zorg dat het team de nodige resources heeft (competenties, materiaal, etc.) om te slagen. Zo houden je mensen het gevoel van controle over het werk. Als je ervanuit gaat dat mensen het creatiefst worden als ze van deadline naar deadline surfen kom je sowieso bedrogen uit. Het beste is natuurlijk dat je door goede planning extreme druk helemaal gaat vermijden, maar wel de spanning erop houdt.

Bart Verwaeren (b.verwaeren rug.nl), Postdoctoral researcher, Department of Human Resource Management & Organizational Behavior, Faculty of Economics and Business, University of Groningen

Referenties

Byron, K., Khazanchi, S., & Nazarian, D. (2010). The relationship between stressors and creativity: a meta-analysis examining competing theoretical models. Journal of Applied Psychology, 95, 201–212. https://doi.org/10.1037/a0017868

Gardner, H. K. (2012). Performance Pressure as a Double-edged Sword Enhancing Team Motivation but Undermining the Use of Team Knowledge. Administrative Science Quarterly, 57, 1–46. https://doi.org/10.1177/0001839212446454