Medewerkers in een organisatie kopiëren onethisch gedrag eerder van
ondergeschikten dan van leidinggevenden. Ze zijn daarnaast geneigd om ‘goed’
gedrag juist over te nemen van medewerkers met een hogere status. Dat blijkt
uit het proefschrift van Sanne Ponsioen. Ze stelt verder vast dat de neiging om
immoreel gedrag van anderen na te bootsen een kwestie van persoonlijkheid is:
‘Aangezien je die eigenschap in assessments kunt meten, zou dat aspect meer
aandacht kunnen krijgen bij het aannemen van nieuw personeel’. Ponsioen is
gepromoveerd op 17 april jl. aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Onethisch gedrag, gemakshalve samengevat onder de noemer ‘fraude’, is van
alle tijden. Het gaat in dit onderzoek om illegaal en moreel onacceptabel
gedrag zoals diefstal, liegen en bedriegen. Uit onderzoek blijkt dat bedrijven
jaarlijks 5% van hun inkomsten verliezen aan fraude. Het komt ook voor dat
bedrog wordt gepleegd in het belang van het bedrijf, zoals bij het
Enron-schandaal, waar medewerkers samenspanden om hun klanten op te lichten.

Status
Ponsioen vindt de manier waarop slecht gedrag gekopieerd wordt erg
opvallend. ‘Je zou verwachten dat een werknemer zegt: “Als de baas het mag, mag
ik het ook”, maar onethisch gedrag wordt eerder afgekeken van collega’s met een
lagere status. Het onethische gedrag begint vaak klein, maar kan zich dan
binnen een organisatie als een olievlek verspreiden. Uit een van mijn studies
blijkt dat mensen goed gedrag daarentegen graag nabootsen van mensen met een
hogere status. Het is dus heel belangrijk dat leidinggevenden het goede
voorbeeld geven.’

Karakter
Ponsioen deed haar onderzoek aan de hand van vragenlijsten, casestudies
en psychologische experimenten. Volgens haar hangt de neiging om fraude te
plegen in de eerste plaats samen met het karakter van de medewerker. ‘Mensen
die heel goed in staat zijn om hun gedrag te rationaliseren, die hun gedrag
gemakkelijk kunnen goedpraten, zijn er duidelijk vatbaarder voor. Aangezien je
die eigenschap in assessments kunt testen, zou je daarop kunnen selecteren aan
de poort.’

Verbondenheid
Een andere factor is de mate waarin medewerkers zich verbonden voelen met
hun bedrijf. Wie die verbondenheid niet voelt, steelt makkelijker van de baas.
Overigens kan wie zich wél met het bedrijf identificeert in de verleiding komen
om in naam van het bedrijf te liegen en bedriegen. Ponsioen: ‘Onethisch gedrag
hoeft zich niet meteen tegen de organisatie te keren, maar het blijft
onethisch.’

Curriculum Vitae
Sanne Ponsioen (Groningen, 1984) studeerde International Business &
Management en Human Resource Management aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Zij verrichtte haar promotieonderzoek bij de vakgroep HRM & OB van de Faculteit
Economie en Bedrijfskunde. De titel van haar proefschrift is: ‘Contagious
business: when we copy unethical behavior’. Promotor was prof.dr. H.B.M.
Molleman en co-promotor dr. L.B. Mulder. Ponsioen is momenteel werkzaam als
coördinator van de Graduate School BSS en docent aan de RUG.