Stel, tijdens een borrel met wat collega’s vertelt iemand dat ie, bij een selectieproces voor een managementfunctie onlangs, zich niet aan de regel van het bedrijf heeft gehouden om evenveel vrouwen als mannen voor de gespreksronde uit te nodigen. Zelf vind je dat eigenlijk wat dubieus, en één collega reageert dan ook terechtwijzend, door te zeggen dat ze het niet eens is met zijn acties. Maar verder reageert niemand en houdt men zich op de vlakte. Wat doe je dan? Geef je openlijk steun aan de “terechtwijzer”? Of houd je je op de vlakte, bijvoorbeeld omdat anderen dat ook doen of gewoon omdat je vindt dat één terechtwijzing wel genoeg is? 

Onderzoek heeft uitgewezen dat de aanwezigheid van een ‘regelovertreder’ in een groep tot norm-erosie kan leiden: anderen in de groep gaan denken dat het overtreden van de regel de norm is, en vooral als het henzelf ook wel uitkomt, leidt dat tot nóg meer regelovertreding in een groep. Echter, dit kan worden voorkomen door een groepslid die de regelovertreder confronteert en hem/haar terechtwijst voor het gedrag. Een fenomeen dat ook wel “bystander intervention” wordt genoemd. 

Hoe belangrijk is het dat ook andere groepsleden reageren op die terechtwijzing? Moeten ze de terechtwijzer bijvallen, of kunnen ze zich afzijdig houden omdat één terechtwijzer wel genoeg is?  Dat heb ik onlangs onderzocht met collega’s uit Engeland en Australië. Ons onderzoek laat zien dat omstanders een belangrijke rol vervullen in hoeveel invloed een regelovertreder heeft op de normen in een groep. 

Gebruik makend van de regels tijdens de COVID-19 crisis, hebben we een paar studies uitgevoerd waarin proefpersonen getuige waren van een groepsinteractie, op papier of in een video. In deze groepsinteractie was er een ‘regelovertreder” die duidelijk gedrag had vertoond dat tegen de heersende afstandsregels in ging (hij vertelde bijvoorbeeld een feestje te hebben gegeven voor 20 vrienden). Vervolgens werd er gevarieerd of er iemand was, die hem terecht wees (“is dat niet tegen de regels? Ik vind het eigenlijk niet kunnen om met zo’n grote groep mensen in een klein kamertje te zitten”). Hoe vervolgens de rest van de omstanders reageerden werd ook gevarieerd: in sommige versies van het verhaal knikten de anderen instemmend, in een andere versie zeiden ze niets of veranderden van onderwerp. Vervolgens werd gemeten hoe de proefpersonen inschatten in hoeverre het de norm in de groep was om afstand te houden.

In overeenstemming met eerder onderzoek had de aanwezigheid van de regelovertreder inderdaad een norm-eroderend effect: vergeleken met de controleconditie zonder regelovertreder, ervoeren proefpersonen een minder sterke norm in de groep om je aan de afstandsregels te houden. Maar interessanter was dat de aanwezigheid van een terechtwijzer de norm erosie kon voorkomen, maar alléén als de terechtwijzer bijval van omstanders kreeg. Als er geen bijval was, was het norm-herstel door de terechtwijzer minder, of zelfs helemaal niet succesvol. Dit kwam doordat de afwezigheid van bijval van een terechtwijzer werd geïnterpreteerd als dat de groepsleden het oneens waren met de terechtwijzer, en dus eens met de regelovertreder.

Kortom, bijstander interventie kon alleen het norm-ondermijnende effect van een regelovertreder herstellen als bijstanders ook bijval van omstanders kregen. Met andere woorden: om te voorkomen dat een regelovertreder op een negatieve manier de norm beïnvloedt in een groep, is het niet alleen belangrijk dat iemand hem openlijk “terecht wijst” (en dit kan natuurlijk op een vriendelijke manier), maar ook dat anderen in de groep de “terechtwijzer” openlijk steunen. Hierdoor laat de groep zien dat het gedrag tegen hun eigen normen ingaat, en zullen nog twijfelende groepsleden (zoals nieuwkomers) deze norm ook overnemen.

Volgende keer bij een borrel dus maar duidelijk instemmen met die ene dappere collega die een regelovertreder durft te confronteren.

Tirion, A., Mulder, L.B., Prosser, A.M.B., Koudenburg, N., Kurz, T., Bolderdijk, J. W. (2022). The Sound of Silence: The Importance of Bystander Support for Confronters in the Prevention of Norm Erosion. Manuscript under review.