Alumni interview - Vijf lessen uit de loopbaan van Riekje Stokes

Riekje Stokes (56) studeerde psychologie en specialiseerde zich in de psychologische gespreksvoering. Inmiddels heeft ze haar eigen bedrijf, Stokes Verhoor Strategie, en traint, coacht en adviseert ze professionals die zich bezighouden met waarheidsvindingscommunicatie. Haar klantenkring is breed: van politie tot gemeenten en van opsporingsdiensten van ministeries tot fraude-afdelingen van verzekeringsmaatschappijen. Allemaal kloppen ze bij Riekje aan, omdat ze beter willen worden in het vinden van de waarheid.

Interview: Demi Tiemes & Henny Veenstra / Tekst: Beau Oldenburg

1. Creëer je eigen pad

“Toen ik in 1983 met de studie psychologie begon, viel me dat in eerste instantie niet mee. Ik ben nogal praktisch ingesteld en vond wat we leerden moeilijk te concretiseren. Ik twijfelde zelfs of ik de studie wel wilde afmaken. Maar toen ik me na twee jaar op aanraden van mijn studiegenoten inschreef voor een practicum gespreksvoering was ik om. Ik vond het geweldig en dacht: als dit het mag zijn, dan komt het goed!
Vanaf dat moment ging ik zoveel mogelijk praktische dingen binnen mijn studie doen. Ik werd aangenomen als student-assistent bij professor Gerrit Lang – pionier op het gebied van psychologische gespreksvoering – en ontwikkelde en organiseerde daar samen met de andere student-assistenten trainingen voor onder andere psychologiestudenten, theologiestudenten en artsen in spé. Ook was ik onderdeel van het Hoger Onderwijs voor Ouderen project (HOVO), de tegenwoordige Seniorenacademie, van gerontoloog Cees Tempelman. Deze ervaringen hebben er uiteindelijk voor gezorgd dat ik niet alleen maar gestudeerd heb, maar dat ik ook ècht een vak geleerd heb: het trainersvak.

2. De waarheid is belangrijk

“Inmiddels heb ik alweer een aantal jaren mijn eigen bedrijf en train, coach en adviseer ik mensen in waarheidsvindingscommunicatie. Ik werk veel samen met opsporingsinstanties. In dat werk is de waarheid niet alleen voor de maatschappij maar ook voor eventuele nabestaanden ontzettend belangrijk. Vaak zijn hun fantasieën over wat er gebeurd kan zijn erger dan de ergste werkelijkheid. Als nabestaanden niet het hele verhaal kennen, worden ze daarin niet begrensd.”

3. Ook mensen die een misdrijf hebben begaan, hebben een geweten

“Vaak wordt gedacht dat mensen die een ernstig misdrijf hebben begaan geen geweten hebben. Ik ben het daar niet mee eens en zeg altijd: ze hebben hun eigen geweten. Dat is soms heel afwijkend van hoe wij dat zien, maar ze hebben het wel. Het is de kunst om erachter te komen hoe hun geweten redeneert, waar hun eventuele grenzen liggen en hoe ze precies tot het strafbare feit zijn gekomen. Een verdachte is een mens, met soms een vergelijkbare carrière als die van mij. Maar dan aan de andere kant van het spectrum, de illegale.

Ik ben zelf bij zo’n 150 casussen betrokken geweest en heb slechts één keer iemand ontmoet bij wie ik moeite had de mens te zien. Deze man had op gruwelijke wijze een jong meisje misbruikt en vermoord. In de verhoren was hij niet bezig met het slachtoffer, hij was met name erg begaan met zichzelf. Hij kreeg uiteindelijk 30 jaar cel en tbs.“

4. Durf van het boekje af te wijken

“Sinds het rapport Posthumus, waarin de Schiedammer Parkmoord kritisch onder de loep werd genomen, is de focus op het gebruik van protocollen en richtlijnen tijdens verhoren toegenomen. Protocollen voorzien in een nuttige blauwdrukaanpak, maar gebruikers ervan vergeten soms dat het hulpmiddelen zijn en geen doelen op zich. De menselijke maat der dingen dient minstens zo centraal te staan. Ervaring, gevoel en intuïtie spelen zeker ook een rol.”

5. Doe wat je verkondigt

“Dit uitgangspunt staat centraal in wat ik doe, of het nu het geven van trainingen, advisering of coaching betreft. Openheid, transparantie en eerlijkheid, geen addertjes onder het gras of verborgen agenda’s. Als je niet dicht bij jezelf kunt blijven, kun je ook niet dicht bij de ander zijn. Als je van waarheidsvinding je beroep hebt gemaakt, kun je het je niet permitteren om ongeloofwaardig te zijn.”