Minder werken om je CO2 voetafdruk te verkleinen?

‘De hoeveelheid CO₂ die we als mensen aan de natuurlijke koolstofkringloop toevoegen is relatief klein, maar de gevolgen zijn enorm,’ vertelt hoogleraar ecologische economie Klaus Hubacek. Hubacek berekent of de groene alternatieven die we hebben bedacht om minder CO₂ uit te stoten eigenlijk wel zo’n goed plan zijn. Zoals bomen planten, auto’s delen of minder werken. Spoiler: bijna alles heeft een keerzijde, ja, in sommige gevallen zelfs die bomen. En we blijven nog steeds ver over onze planetaire grenzen heen gaan. 

FSE Science Newsroom | Tekst Charlotte Vlek | Beeld Leoni von Ristok

Dit is de derde en laatste aflevering in een reeks over onderzoek naar de koolstofcyclus: de kringloop waarin koolstof wordt uitgewisseld tussen atmosfeer en oceanen, planten en stenen. Die kringloop raakt uit balans omdat door menselijke activiteit te veel CO₂ in de lucht komt; in dit artikel lees je over wat we kunnen doen om onze uitstoot te minderen.

De hoeveelheid koolstofdioxide (CO₂) die wij mensen in de atmosfeer brengen mag dan relatief klein zijn in vergelijking met de hele koolstofcyclus, we hebben het wel in een razend tempo gedaan. ‘Vooral sinds ongeveer 1950 zien we een enorme versnelling,’ beschrijft Hubacek. Door het opstoken van fossiele brandstoffen, maar ook door ons intensieve gebruik van land hebben we koolstof weer terug in de lucht gebracht, dat anders vastgezeten had in gesteente.

De opwarming van de aarde die daar het gevolg van is triggert verschillende domino-effecten, legt Hubacek uit. ‘Door extreme droogte stokt de opname van CO₂ door het regenwoud, en gaat het zelfs netto CO₂ uitstoten. En door hogere temperaturen smelt de permafrost in Siberië, wat veengebieden blootlegt waar heel veel koolstof in opgeslagen zit.’ In droge omstandigheden ontstaan vervolgens enorme veenbranden, waarbij veel koolstof de lucht in gaat, met nóg meer opwarming tot gevolg.

Onze goede voornemens

Maar we hebben toch goede voornemens, concrete plannen zelfs, als het gaat om duurzaamheid? Neem de Europese Green Deal, die ervoor moet zorgen dat Europa in 2050 een ‘koolstofdioxide-vrije’ economie heeft. Hubacek rekende door wat deze plannen eigenlijk betekenen voor de wereldwijde uitstoot, en concludeerde dat de Europese plannen het koolstofprobleem deels verschuiven in plaats van het te verminderen. Door bijvoorbeeld in de EU bomen te planten, of gewassen voor biobrandstof, zal de voedselproductie naar elders moet uitwijken, wat daar vaak weer tot ontbossing leidt.

Hubaceks onderzoek draait vaak om dit soort grootschalige berekeningen aan goedbedoelde verduurzamingsplannen, waarin hij kijkt naar landverbruik, het effect op biodiversiteit, en of er niet een soort neokolonialisme ontstaat. Zo is bijvoorbeeld een elektrische auto zeker niet onverdeeld positief, vanwege het gebruik van zeldzame metalen die in kwetsbare gebieden gedolven worden. En zelfs een deelauto heeft niet alleen maar goede effecten, zag Hubacek in een ander onderzoek. 'Dat heeft te maken met het beruchte rebound-effect: wanneer mensen geld besparen omdat ze geen auto bezitten, gaan ze het aan iets anders uitgeven, wat vaak weer een impact op het milieu heeft.' 

We consumeren te veel

Hubacek concludeert: ‘We consumeren gewoon te veel. Ook met allerlei groene alternatieven blijven we over de grenzen gaan van wat de planeet aankan. Dan hebben we bijvoorbeeld nieuwe vormen om energie op te wekken, zoals windmolens of zonnepanelen, maar het is nog niet gelukt om minder fossiele brandstoffen te gebruiken.’ We moeten gewoon echt minder energie gaan gebruiken dus. Tegelijkertijd is het nodig dat mensen die het nu minder goed hebben wel de kans krijgen om een degelijke levensstandaard te bereiken.     

Meer tijd om in de tuin te rommelen

Hubacek wil de verantwoordelijkheid zeker niet alleen bij de consument leggen. ‘Consumenten hebben begeleiding nodig om een minder vervuilende levensstijl te bereiken. In plaats van een hoge belasting op arbeid, kan de overheid CO₂-uitstoot belasten, of sterk vervuilende producten.’ Sommige mensen motiveer je door dit soort “straffen” op CO₂-uitstoot. Anderen bereik je eerder via sociale initiatieven, zoals een repair café of een vorm van gemeenschapslandbouw, vertelt Hubacek. ‘De overheid zou dat soort initiatieven meer kunnen faciliteren.’

Hubacek: ‘Maar mensen hebben het ook druk, met werk, met kinderen. Dus we dachten: wat als mensen minder uren per week werken? Dan hebben ze meer tijd voor gemeenschapsprojecten.’ Ook dat rekende Hubacek door. De conclusie is niet onverdeeld positief, helaas: ‘Het maakt nogal wat uit, natuurlijk, of je die extra vrije tijd in een moestuintje aan het rommelen bent, of dat je een lang weekend op vliegvakantie gaat.’

Lees meer: