Kunnen we op deze planeet leven zonder hem te vernietigen?

We zijn nu met ruim acht miljard mensen en verbruiken samen een groot deel van de natuurlijke hulpbronnen op een manier die niet duurzaam is. Klaus Hubacek, hoogleraar Wetenschap, Technologie en Samenleving aan de RUG, houdt de boekhouding hiervan bij: hoeveel land, water of andere hulpbronnen kost onze levensstijl precies? En hoe kunnen we dit aanpassen, zodat we binnen de grenzen blijven van wat de aarde ons kan geven? Hubacek laat zien dat dit mogelijk is, maar dan moet het overheidsbeleid wel gebaseerd zijn op wetenschappelijk bewijs.

FSE Newsroom | René Fransen (tekst) Leoni von Ristok (beeld)

We weten inmiddels dat ons consumptiegedrag effect heeft op het milieu. Een goed voorbeeld is de uitstoot van broeikasgassen in de atmosfeer: die stijgt steeds sneller sinds de jaren 1960 en dat leidt tot opwarming van het klimaat, wat allerlei negatieve gevolgen heeft. Er is een grens aan het gebruik van natuurlijke hulpbronnen. In 2009 definieerden wetenschappers negen ‘planetaire grenzen’, zodat we kunnen vaststellen wanneer we die bereikt hebben. Als we er overheen gaan kan dat de stabiliteit en veerkracht van de aarde onherstelbaar beschadigen. Voorbeelden van deze grenzen zijn de verzuring van de oceaan, en het wereldwijde gebruik van zoet water. In 2023 waren zes van de negen grenzen al overschreden.

De kloof tussen rijk en arm

Hubacek bestudeert al zijn hele carrière hoe de mensheid zich verhoudt tot deze grenzen van de planeet, en wat we moeten veranderen om te voorkomen dat we er verder overheen gaan. ‘De basisberekening is simpel: gegeven het aantal mensen op de planeet, en gegeven de grenzen van de planeet, hoeveel kunnen we dan consumeren om daar binnen te blijven’, legt hij uit.

Op dit moment produceert de rijkste 1 procent van de wereldbevolking maar liefst 50 keer meer broeikasgassen dan de vier miljard mensen in de onderste 50 procent. De balans tussen rijk en arm is een rode draad in het onderzoek van Hubacek. Hij is een van de auteurs van een artikel over dit thema in het tijdschrift Nature, dat op 13 november verscheen. Daarin wordt, aan de hand van een uitgebreide dataset van 201 consumptie-groepen in 168 landen, berekend wat de impact van verschillende consumptiepatronen is op zes belangrijke milieu-indicatoren.

De analyse laat zien hoe verschillende vormen van consumentengedrag leiden tot overschrijding van de planeet-grenzen. Een belangrijke conclusie is dat het mogelijk is om de gevolgen voor het milieu terug te brengen met 25 tot 53 procent. Dat gebeurt wanneer de rijkste 20 procent van consumenten in alle landen hun consumptiegedrag aanpassen aan de meest duurzame patronen in die groep. Wanneer dit alleen gebeurt voor gebruik van voedsel en diensten zou zo’n stap ons al binnen de meest kritische planetaire grenzen brengen.

Onze leefwijze aanpassen

In eerdere publicaties heeft Hubacek verschillende oplossingen ontwikkeld waarmee we meer in evenwicht komen met de draagkracht van de planeet. In een artikel dat in augustus verscheen liet hij zien dat de overstappen naar een dieet met minder rood vlees en meer peulvruchten en noten de uitstoot door voeding met 17 procent laat dalen. En dan kunnen inwoners van de minder rijke landen hun vleesconsumptie zelfs wat laten stijgen.

En vorige maand was Hubacek medeauteur van een artikel dat beschrijft hoe de veesector verschillende planetaire grenzen dreigt te overschrijden. De maatregelen om dit te voorkomen zijn regio-specifiek: ‘Natuurlijk zullen er verschillen zijn. Een vooral plantaardig dieet is niet echt geschikt voor traditionele Mongoolse nomaden, die afhankelijk zijn van jaks en hun melk.’

Hubacek wijst steevast naar oplossingen wanneer hij overschrijdingen van de planetaire grenzen vaststelt. ‘Maar daarbij moeten we ons niet blindstaren op de ontwikkeling van nieuwe technische oplossingen. Er zijn namelijk al genoeg oplossingen beschikbaar,’ stelt hij. ‘Bovendien subsidiëren de meeste regeringen nog steeds slecht gedrag.’ Hij geeft een voorbeeld: subsidies op fossiele brandstoffen compenseren ruimschoots het dempende effect van de kosten voor het uitstoten van koolstof via de handel in emissierechten. ‘En er is ook allerlei tegenstrijdig beleid, zoals het subsidiëren van warmtepompen terwijl tegelijkertijd de prijs van de elektriciteit waarop ze werken omhoog gaat.’

Het is mogelijk!

Hubacek laat met zijn werk zien dat er nog hoop is: de mensheid kan binnen de grenzen van de planeet blijven. Maar er lijkt weinig politieke wil te zijn om problemen als klimaatverandering aan te pakken. ‘Daar maak ik mij zorgen over. En het veroorzaakt echte angst in de jongere generatie.’ Hij onderstreept dat zijn wetenschappelijk onderzoek niet volgt uit activisme. ‘Ik doe dit werk allereerst vanuit mijn academische belangstelling. Maar ik wil mijn tijd ook niet verdoen met iets dat geen verschil maakt. Want we hebben op bewijs gebaseerd beleid nodig.’

Peipei Tian, Honglin Zhong, Xiangjie Chen, Kuishuang Feng, Laixiang Sun, Ning Zhang, Xuan Shao, Yu Liu & Klaus Hubacek: Keeping the global consumption within the planetary boundaries. Nature, 13 November 2024.