Vriendjespolitiek op het Songfestival in kaart: heeft het invloed op de uitslag?

Al sinds het Eurovisie Songfestival bestaat, zijn er aantijgingen van vriendjespolitiek bij het verdelen van de punten. Op basis van 45 jaar Songfestival is in kaart gebracht welke deelnemende landen op elkaars sympathie kunnen rekenen en welke juist niet. Hoewel er duidelijke voorkeuren tussen landen zichtbaar worden, blijkt politiek stemmen zelden doorslaggevend te zijn voor de totale uitslag en wint de beste inzending. Gecorrigeerd voor vriendjespolitiek is Zweden het meest succesvolle Songfestivalland en ‘Save your Kisses for me’ het ‘beste’ liedje sinds 1975.

Door Felix Pot

In het kort:

• Door de uitslagen van 45 jaar Songfestival te analyseren komen duidelijke geografische stempatronen naar voren
• Landen in de Kaukasus en op de Balkan profiteren het meest van politiek stemmen
• Zelden is politiek stemmen doorslaggevend voor de uitslag op het Songfestival
• Gecorrigeerd voor vriendjespolitiek kan Zweden het beste Songfestivalland genoemd worden. Nederland bezet de 11e plaats
• Het hoogst gewaardeerde Songfestivalliedje is “Save Your Kisses for Me” door Brotherhood of Man. “Ding-a-Dong” van het Nederlandse Teach-In staat op de tiende plek

Sinds 1956 is het Eurovisie Songfestival een jaarlijkse Europese traditie. Dankzij de Nederlandse winst in 2019, strijkt het megafestijn in 2021 neer in Rotterdam. Het Songfestival is ooit in het leven geroepen om een Europa dat was verscheurd door twee wereldoorlogen weer bijeen te brengen door de kracht van muziek. Slogans als ‘Under the same Sky’ (Istanbul, 2004) en ‘Building Bridges’ (Wenen, 2015)onderstrepen deze pan-Europese ambitie tot verbroedering.

Tegelijkertijd is het Songfestival een wedstrijd waarin landen zich van hun beste (Europese) kant proberen te laten zien, maatschappelijke taboes doorbreken en/of politieke gevoeligheden tussen landen aanstippen (Yair, 2018). Deze nationale uitingen worden vervolgens beloond of bestraft door het Europese publiek wanneer de punten worden verdeeld. Al sinds het Songfestival bestaat, zijn er aantijgingen van vriendjespolitiek bij het stemmen. Landen zouden elkaar namelijk niet alleen punten geven op basis van het liedje, maar ook op basis van affiniteit (Stockemer et al. 2018).

Mocht Griekenland op 22 mei 2021 in de finale staan, dan moet het wel heel raar lopen, wil het niet de volle ‘douze points’ ontvangen van Cyprus. Ook andere groepen landen zoals de Baltische staten, landen op de Balkan en de voormalig Sovjetstaten worden op het Songfestival ervan beticht stemmen uit te wisselen (Dekker, 2007; Fenn et al., 2006; Yair, 1995; Yair en Maman, 1996). Verklaringen daarvoor zijn culturele gelijkenissen, een gedeelde politieke geschiedenis en etnische banden door migratie (Ginsburgh en Noury, 2008; Spierdijk en Vellekoop, 2009). Het liedjesfestijn lijkt daarmee naast een voor velen vermakelijk evenement ook een jaarlijkse peiling van hoe de verhoudingen liggen op het Europese continent. Is dit politieke stemgedrag inderdaad aanwezig en in hoeverre beïnvloedt dit dan de uitslag? En wat zijn, vriendjespolitiek daargelaten, de beste liedjes en landen van het Songfestival? In dit artikel volgt een analyse op basis van de afgelopen 45 edities.

Kwaliteit en affiniteit

De regels van het Songfestival zijn eenvoudig: elk deelnemend land stuurt een liedje in die vervolgens van alle andere landen 0 tot en met 12 punten krijgt. Om het politieke stemmen in kaart te brengen moet eerst bepaald worden welk deel van de toegekende punten samenhangt met de kwaliteit van het liedje en welk deel met de affiniteit met het land. Over smaak valt natuurlijk niet te twisten, al helemaal niet op het Songfestival. Toch is er een manier om deze twee componenten van elkaar te scheiden. Het is te verdedigen dat de kwaliteit van een liedje gelijk is aan het gemiddelde aantal punten dat het ontvangt. Het probleem is dat hier politieke stemmen bij zitten. Door uitslagen over de gehele periode dat het huidige puntensysteem bestaat te analyseren (1975-2019), is te zien of een land systematisch een boven- of benedengemiddeld aantal punten geeft aan een ander land. Als dit het geval is, kan gesteld worden dat dit land geen neutrale beoordelaar is van dat andere land. Om dan tot een maat van kwaliteit te komen voor een inzending aan de hand van het gemiddelde aantal ontvangen punten, worden alleen neutrale beoordelaars van dat land meegenomen. Met andere woorden: om de kwaliteit van een Griekse inzending te meten met het gemiddelde aantal ontvangen punten, worden bijvoorbeeld de punten toegekend door Cyprus niet meegewogen. Zo kan voor elk liedje een kwaliteitsscore worden uitgerekend.

In Tabel 1 is te zien dat op basis van deze rekenmethode “Save your kisses for me” van Brotherhood of Man het hoogst gewaardeerde liedje is over de periode 1975-2019 (een top 100 is te vinden in de bijlagen). Het Nederlandse “Ding-a-Dong” sluit de top 10 af. Als een land meer of minder punten geeft dan deze kwaliteitsscore, kan dat worden gezien als een over- of onderwaardering (Fiebelmayr en Toubal, 2010; Ginsburgh en Noury, 2008).

Stemgedrag in beeld

Op de kaarten hieronder is de gemiddelde over- en onderwaardering van een (of een groep van) land(en) aan alle andere (ex-)deelnemende Europese landen te zien (Figuren 1 en 2). Om vergelijking tussen de kaarten te vergemakkelijken zijn de waarderingen in standaarddeviaties gepresenteerd.

Lichtgroen reflecteert een min of meer neutrale houding. Hoe groener, hoe positiever en hoe meer roze hoe negatiever. Nederland geeft duidelijk meer stemmen aan de buurlanden België en, in mindere mate, Duitsland. Ook gingen er veel stemmen naar Turkije en Armenië. Een fenomeen dat zich ook voordoet in andere West-Europese landen zoals Duitsland en België door de aanwezigheid van een relatief grote populatie met deze afkomst (Spierdijk en Vellekoop, 2009). Oost-Europese landen, en dan met name Moldavië, Bulgarije en Rusland kunnen op de minste steun rekenen van Nederland.

Hoe anders ziet de ‘mental map’ van Rusland er dan uit. Hier zijn het vooral de voormalig Sovjetstaten in de Kaukasus en Oost-Europa (Wit-Rusland, Oekraïne en Moldavië) die de overwaarderingen krijgen. Opvallend is dat de voormalig Oostbloklanden die nu onderdeel zijn van de Europese Unie ook op het Songfestival niet meer op Rusland hoeven te rekenen. Deze landen zelf hebben ook steeds minder overwaarderingen aan Rusland gegeven, en sinds 2014 geven ze zelfs helemaal geen overwaardering meer aan Rusland.

Het Verenigd Koninkrijk is ook interessant om onder de loep te nemen, aangezien dit land recentelijk politiek gebroken heeft met Europa. Ook is het Verenigd Koninkrijk traditioneel een van de grootste critici van het stemsysteem van het Songfestival. Toch zijn ook zij niet immuun voor politiek stemmen, gezien de sterke voorkeur voor buurland Ierland. Ook hier zijn de invloeden van arbeidsmigratie te zien met overwaarderingen voor Bulgarije en Litouwen en de invloed van politieke geschiedenis met een positieve waarderingen voor Malta en, niet te zien op de kaart, Australië.

De grootste beschuldigingen van vriendjespolitiek gaan misschien wel richting de Balkanlanden. Het is inderdaad goed te zien dat landen van de voormalige Republiek Joegoslavië naar hartenlust punten aan elkaar geven. Eenzelfde patroon is te zien voor de Baltische staten, hoewel daar ook nog punten aan Rusland en de Scandinavische landen worden gegeven. Deze laatste groep landen lijkt ook een blok te vormen samen met IJsland en Finland. Ook gaan hier veel punten naar Bosnië en Herzegovina door het relatief grote aantal Bosniërs in met name Zweden.

Vaak ligt de focus op blokvorming tussen landen die elkaar stemmen toespelen. Maar het is net zo interessant om te kijken naar de onderwaarderingen. Zoals te verwachten valt, geven Armenië en Azerbeidzjan elkaar nauwelijks punten. Maar er is niet altijd oorlog voor nodig. Zo is er weinig uitwisseling tussen Islamitische (bv. Turkije en Azerbeidzjan) en Christelijke landen (bv. Servië en Polen). Ook opvallend is de onderwaardering die Italië krijgt van menig (ex) EU-land. Zo geven het Verenigd Koninkrijk, Bulgarije, Hongarije en Estland systematisch minder punten aan Italië (een gedetailleerde uitsplitsing van politiek stemmen is te vinden in de bijlagen).

Blokvorming niet doorslaggevend

Het is wel duidelijk dat er sprake is van blokvorming en vriendjespolitiek op het Songfestival. Het meeste wordt hiervan geprofiteerd op de Balkan en in de Kaukasus. Deze landen domineren de top 10 van landen die over de gehele linie de meeste overwaardering krijgen. De vraag rijst dan of dit problematisch is. Door de oogharen heen, lijkt het er op dat de invloed van politiek stemmen beperkt is op de einduitslag. Immers, als elk jaar dezelfde culturele factoren zouden meespelen, dan zou er steeds maar een beperkte groep landen kunnen winnen. Het feit dat er een grote diversiteit is aan winnende landen, ook na de toetreding van Balkanlanden, voormalig Sovjetstaten en Oost-Europese landen, suggereert dat dit niet klopt. Ook eerder onderzoek heeft aangetoond dat de kwaliteit van een liedje doorslaggevend is (Ginsburgh en Noury, 2008). Ondanks blokvorming, moet je als inzending iedereen tot op zekere hoogte aanspreken.

Gebruikmakend van de voor vriendjespolitiek opgeschoonde liedjesscores, blijkt dat sinds 1990 vier keer het liedje met de hoogste kwaliteitsscore niet heeft gewonnen. Alle keren lijkt het te gaan om incidenten. In 1991 was er een gelijkspel tussen Zweden en Frankrijk en werd de winnaar bepaald door het tellen van het aantal 12- en 10-punters. In 1998 had het Verenigd Koninkrijk afgaande op de scores van neutrale landen het beste liedje, maar verloor het van de Israëlische taboedoorbrekende Dana International, die als eerste openlijk transseksueel op het Songfestival stond. In 2000 verloor Rusland van Denemarken, nadat de Russische delegatie de Denen beschuldigde van vals spel. In 2016 won Oekraïne van favoriet Rusland met een nummer over de deportatie van Krim-Tartaren door Stalin in 1944. Al snel werden analogieën getrokken met de huidige bezetting van de Krim wat resulteerde in sterke onderwaarderingen aan Rusland in dat jaar.

Het beste Songfestivalland?

Wat als er geen vriendjespolitiek zou zijn, welk land zou er dan het beste uitkomen? Hieronder staat een ranglijst van landen op basis van liedjeswaarderingen door landen die neutraal zijn ten opzichte van dat land (de volledige lijst is opgenomen in de bijlage). Ook is er gecorrigeerd voor het aantal deelnames dat een land heeft. Immers als een land drie keer heeft meegedaan en drie keer heel goed gescoord heeft, betekent dat niet dat dat land net zo goed is als een land dat tien keer heeft meegedaan en altijd net zo goed gescoord heeft. Bij de berekening van de gemiddelde score van een land, wordt de score van een land dat minder vaak heeft meegedaan naar het gemiddelde van alle liedjes over alle landen getrokken. Met andere woorden: wanneer een land niet heeft meegedaan, wordt er impliciet vanuit gegaan dat een land een gemiddeld liedje zou hebben ingezonden (voor een uitgebreide uitleg voor deze rekenmethode, zie: Bhayani, 2020).

Op basis van deze berekeningen is Zweden het beste Songfestivalland, zelfs zonder dat de overwinning van ABBA in 1974 werd meegerekend. Italië, dat als rolmodel diende voor het Songfestival met het Festival van San Remo, bezet de tweede plaats en de derde plaats is voor Rusland. Hoewel Ierland en het Verenigd Koninkrijk de afgelopen jaren niet bepaald succesvol te noemen zijn, staan ze nog steeds hoog op de lijst door successen van vroeger. Na een zeer slechte periode, heeft Nederland na 2013 op een keer na de finale gehaald en daar behoorlijk gescoord. Met name dankzij de tweede plaats in 2014 en de overwinning in 2019 is het opgekrabbeld naar de 11^e plaats. De rangschikking verandert enigszins indien geen rekening wordt gehouden met vriendjespolitiek. Nederland zakt bijvoorbeeld naar de 14^e plaats, wat wellicht betekent dat het enig nadeel ondervindt van vriendjespolitiek, maar de algemene structuur is echter zeer vergelijkbaar en Zweden blijft nummer één. Dit onderstreept nogmaals dat vriendjespolitiek slechts een bescheiden invloed heeft op de algehele resultaten.

‘Music first’

Ondanks de pan-Europese insteek van het Songfestival lijkt er van een breed gedragen Europese eenheid weinig sprake. Analyses van stemresultaten leggen duidelijke geografische stempatronen bloot die te herleiden zijn naar culturele, religieuze, politieke en etnische banden. Toch is de angst voor een oneerlijk festival niet geheel gegrond. Wellicht sleept het onterecht eens een land door de halve finales, maar op basis van vriendjespolitiek alleen wordt het festival niet gewonnen. Er lijkt dan ook een kern van waarheid te zitten in de overwinningsspeech van Duncan Laurence in Tel-Aviv in 2019. Het gaat om ‘music first’.

Literatuur

Bhayani, A. (2020). Solving an age-old problem using Bayesian Average. www.codementor.io

Dekker, A. (2007). The Eurovision Song Contest as a ‘Friendship’ Network. Connections, 27(3), 53-58

Fenn, D., Suleman, O., Efstathiou J. and Johnson, N.F. (2006). How does Europe make its mind up? Connections, cliques, and compatibility between countries in the Eurovision Song Contest. Physica A: Statistical Mechanics and Its Applications , 360, 576–598

Felbermayr, G.J. and Toubal, F. (2010). Cultural proximity and trade. European Economic Review, 54, 279-293

Ginsburgh, V. and Noury, A.G. (2008). The Eurovision Song Contest. Is voting political or cultural? European Journal of Political Economy, 24(1), 41–52

Spierdijk, L. and Vellekoop, M. (2009). The structure of bias in peer voting systems: lessons from the Eurovision Song Contest. Empirical Economics, 36, 403-425

Stockemer, D., Blais, A., Kostelka, F. and Chhim, C. (2018). Voting in the Eurovision Song Contest. Politics, 38(4), 418-442

Yair, G. (1995). Unite Unite Europe’: The political and cultural structure of Europe as reflected in the Eurovision Song Contest. Social Networks, 17, 147–161.

Yair, G. (2018). Douze point: Eurovisions and Euro-Divisions in the Eurovision Song Contest – Review of two decades of research. European Journal of Cultural Studies, 22 (5-6), 1013-1029

Yair, G. and Maman, D. (1996). The persistent structure of hegemony: Politics and culture in the Eurovision Song Contest. Acta Sociologica, 39(3), 309–325

Bijlagen

• Hoogst gewaardeerde Songfestivalliedjes, volledige ranglijst van Songfestivallanden, over- en onderwaarderingen per land