'Vergeet belangen kinderen niet'

Of het nu gaat om migratie, de Groningse aardbevingsproblematiek of uithuisplaatsingen, orthopedagoog Elianne Zijlstra benadrukt dat de belangen van kinderen vaak over het hoofd worden gezien. Met haar onderzoek wil ze daar verandering in brengen.

_{Tekst: Beau Oldenburg / Foto’s: Henk Veenstra}

'De belangen van kinderen moeten altijd voorop staan bij beslissingen die hen aangaan,' luidt artikel 3 van het Kinderrechtenverdrag, dat in 1995 bijna universeel werd ondertekend. Maar volgens orthopedagoog Elianne Zijlstra blijft de naleving van dit verdrag in de praktijk achter, ook in Nederland. 'Het Comité voor de Rechten van het Kind heeft Nederland al meerdere malen op de vingers getikt.'

Spanning

Migratie is een van de gebieden waarop het volgens Zijlstra misgaat. 'De belangen van kinderen zijn daar langdurig over het hoofd gezien,' zegt ze. 'De Nederlandse overheid stelt dat deze belangen al zijn verwerkt in het beleid en daarom niet individueel hoeven te worden getoetst. Maar dat klopt niet: er bestaat wel degelijk spanning tussen de belangen van asiel- en vluchtelingenkinderen en het beleid dat vooral gericht is op terugkeer en het verminderen van de instroom.'

Perspectief

In een recent onderzoeksproject heeft Zijlstra samen met collega's onderzocht wat asiel- en vluchtelingenkinderen nodig hebben om zich gezond te ontwikkelen. 'Dit omvat niet alleen basisbehoeften zoals eten en onderdak, maar ook onderwijs, contact met leeftijdsgenoten en stabiliteit,' legt ze uit. 'Kinderen hebben echt perspectief nodig.'

Deskundige

De kennis die Zijlstra opdoet in haar onderzoek past ze direct toe in de praktijk. 'Advocaten hebben mij gevraagd om hen te helpen bij het behartigen van de belangen van kinderen in asielprocedures,' vertelt ze. 'Samen met een groep van ongeveer 130 vrijwillige orthopedagogen en psychologen in het hele land brengen we per kind in kaart hoe het momenteel met de ontwikkeling gaat en wat de verwachtingen zijn als het kind in Nederland blijft of terugkeert naar het land van herkomst. De rapportages die we naar aanleiding van deze analyses schrijven, worden door de advocaten als deskundigenberichten ingebracht.'

Impact

Hoewel ze verandering probeert te bereiken, beschouwt Zijlstra zichzelf niet als activist. 'We proberen de maatschappelijke onrechtvaardigheid aan te pakken met een wetenschappelijke basis,' benadrukt ze. 'Onze boodschap is gebaseerd op kennis.' Ze voegt eraan toe: 'Dat vind ik het mooie van wetenschap: het kan echt een verschil maken en impact hebben op de praktijk.'

Aardbevingen

Zijlstra houdt zich ook bezig met de impact van aardbevingen in Groningen op kinderen en gezinnen. 'Tot ongeveer 2017 was er weinig aandacht voor de effecten van aardbevingen op kinderen,' legt ze uit. 'Mijn collega's en ik hebben het eerste wetenschappelijke onderzoek naar dit onderwerp uitgevoerd.' Uit dit onderzoek bleek dat kinderen in aardbevingsgebieden angstig zijn en last hebben van de manier waarop schade wordt afgehandeld. Het beïnvloedt ook de gezinsdynamiek en het vertrouwen van kinderen. Om dat laatste te herstellen, benadrukt Zijlstra dat het cruciaal is om kinderen meer te betrekken bij de oplossing van de problematiek. Ze is van plan om samen met jongeren participatief actieonderzoek op te zetten, waarbij jongeren met betrokken organisaties in gesprek gaan over hoe hun perspectief kan worden meegenomen in toekomstige besluitvorming.

Uithuisplaatsingen

Een ander belangrijk thema voor Zijlstra zijn uithuisplaatsingen. 'Eigenlijk weer hetzelfde verhaal: er wordt onvoldoende rekening gehouden met de behoeften van kinderen en jongeren,' legt ze uit. Volgens Zijlstra is het systeem van jeugdhulp gericht op de korte termijn en op ‘zelf doen’. Maar voor een deel van de jongeren lukt dat niet. Zij gaan dan van zorgverlener naar zorgverlener. 'Voor kinderen die niet meer thuis kunnen wonen wil je dat er zo veel mogelijk continuïteit en perspectief is.'

Thuis

Gelukkig ziet Zijlstra verandering. Samen met haar collega’s doet ze onderzoek naar kleinschalige woonvormen waar jongeren meer perspectief ervaren. 'Geen grote groepen, maar 4 tot 6 jongeren. En een vaste groep – vaak inwonende – hulpverleners. In plaats van de woning zoveel mogelijk ‘hufterproof’ te maken, wordt deze gezellig gemaakt. Jongeren mogen bijvoorbeeld zelf hun kamer inrichten en deze spulletjes houden als ze weer naar huis gaan of op zichzelf gaan wonen.' Hoewel het onderzoek nog loopt, zijn de eerste resultaten veelbelovend. 'Kinderen voelen zich gewaardeerd en erkend,' zegt ze. 'Hun belangen zijn vaak terzijde geschoven, maar nu hebben ze de kans om hun eigen keuzes te maken.'

Luisteren

Samenvattend: we moeten volgens Zijlstra meer luisteren naar en samenwerken met kinderen. 'Luisteren naar kinderen betekent niet altijd dat je moet doen wat zij willen,' benadrukt ze. 'Maar als je hun belangen serieus neemt, moet je ook hun perspectief begrijpen.' Ze concludeert: 'We moeten echt anders te werk gaan.'

Meer informatie:

• Elianne Zijlstra