Passie voor duurzame mode

De Chileense journalist María Pilar Uribe Silva wijdde al haar halve leven aan het verduurzamen van de kledingindustrie. Deze zomer startte ze haar PhD aan de RUG. ‘Ik denk dat het kán, een duurzamere en rechtvaardigere kledingsector. Wat we nodig hebben, is een ander narratief.’

_{Tekst: Nienke Beintema / Foto’s: Reyer Boxem}

De mode-industrie is een van de grootste ‘maak-industrieën’ ter wereld, naast auto’s en technologie. Jaarlijks komen honderd miljard nieuwe kledingstukken op de markt, waarvan een groot deel ‘fast fashion’: goedkope kleding van slechte kwaliteit, bedoeld om slechts één seizoen mee te gaan. De sector behoort tot de meest vervuilende ter wereld, met evenveel CO₂-uitstoot als heel Europa, plus een verbluffende hoeveelheid afval en waterconsumptie. Twee derde van de kleding is gemaakt van nylon of polyester, afkomstig van aardolie. En veruit de meeste textielarbeiders werken in het mondiale Zuiden, onder erbarmelijke omstandigheden, in niets minder dan moderne slavernij.

Het zijn feiten om van te huilen, of in elk geval moedeloos van te worden. María Pilar Uribe Silva toont niets van dat alles. De Chileense journalist en onderzoeker bruist van de energie en de optimistische strijdlust. Broerstraat 5 spreekt haar in een Gronings café, waar ze maar niet uitgepraat raakt. Ze spreekt als een waterval, met grote mimiek en gebaren.  

‘We móeten iets met de manier waarop wordt geschreven over duurzaamheid in de mode-industrie’, stelt Uribe Silva. ‘Bedrijven, overheden, organisaties en de media – allemaal publiceren ze zóveel onwaarheden en misleidende claims. Die kun je onmogelijk handmatig onderzoeken. Daar heb je technologie voor nodig.’ Daarmee beschrijft Uribe Silva in een notendop waar ze sinds deze zomer aan de RUG aan werkt: een promotieonderzoek als vervolg op haar Groningse masterscriptie.

Waarom koos je voor de onderzoekswereld?

‘Ik was supergelukkig met mijn werk: ik schreef voor allerlei tijdschriften en organisaties en werkte als consultant voor grote en kleine bedrijven, allemaal op het vlak van communicatie over duurzame mode. Ik maakte daarover ook tv-programma’s en gaf cursussen aan designers en journalisten. En ik werkte zelf als vrijwilliger in de tweedehands kledingsector. Maar ik vond het niet genoeg.’

Nee? In welk opzicht?

‘Als wereldmaatschappij móeten we een manier vinden om meer rekenschap en transparantie te krijgen in dit soort bedrijfssectoren. Daar zijn feiten voor nodig. Er zijn zóveel data, alleen al als je kijkt naar wat bedrijven zelf publiceren over hun Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, of MVO, zoals dat heet. En er zijn zoveel media die erover schrijven. Maar vaak klopt het niet helemaal wat ze schrijven, of ze gebruiken strategieën die je bedrog of misleiding zou kunnen noemen. Maar er is een groot grijs gebied. Wanneer noem je iets precies ‘greenwashing’, en waarom dan? Die vraag vind ik zó interessant en belangrijk, dat ik daarvoor de stap naar het onderzoek heb gemaakt.’

Waar gaat je PhD precies over?

‘Die gaat over de vraag hoe je desinformatie en bedrieglijke strategieën in bedrijfsrapporten kunt analyseren met behulp van zogeheten Large Language Models, of LLMs. In feite zijn dat ook de bouwstenen van chatbots. Die zijn getraind om data te analyseren en bepaalde dingen te kunnen vertellen. Er bestaan ook taalmodellen die kunnen leren bepaalde informatie te herkennen en te kwantificeren. Ik wil graag onderzoeken in hoeverre je daarmee bedrieglijke strategieën kunt blootleggen.’

In je masterscriptie deed je ook al zoiets.

‘Ja, ik onderzocht hoe Spaanstalige media in Latijns-Amerika over duurzame mode schrijven vergeleken met media in Spanje, en hoe teksten in die beide regio’s zich verhouden tot wat AI-chatbots produceren. Steeds meer bedrijven en organisaties schrijven hun teksten niet meer zelf, maar laten dat doen door programma’s zoals ChatGPT. Ook in de modewereld. Ik kwam erachter dat chatbots in die context een eurocentrische bias vertonen. In Latijns-Amerika schrijven journalisten veel over kleine bedrijfjes die goede dingen doen, en waarom dat belangrijk is. In Spanje schrijven ze veel breder over modetrends, markten, grote bedrijven. Als je dan bedenkt dat chatbots veelal worden getraind met teksten uit Europa, dan zie je dat deze chatbots gebiased zijn en dat daarmee het perspectief van het Mondiale Zuiden uit de narratieven verdwijnt. Uiteindelijk kan dat ook gaan beïnvloeden hoe mensen naar mode kijken.’

Heb jij toen een beursaanvraag gedaan voor een PhD-project?

‘Nee. Ik was in 2023 klaar met mijn master en ging verder met mijn freelance werk, hier, vanuit Groningen. Mijn partner en ik wilden hier graag blijven wonen: we zijn dol op de stad, die is echt geweldig. Ik was helemaal niet van plan het onderzoek in te gaan. Maar toen mocht ik mijn masterscriptie, en ook mijn onderzoek over kleding en migratie, presenteren op de World Press Freedom Day Conference van UNESCO. Dat was een heel stimulerende ervaring: ik kreeg veel positieve reacties. En vervolgens kwam er hier een PhD-positie vrij. Niet specifiek over de kledingindustrie, maar wel over hoe je LLMs kunt trainen om misleidende of onware informatie bloot te leggen. Ik dacht meteen: dit is een uitgelezen kans. Ik was al jaren op zoek naar manieren om dat soort informatie sneller en efficiënter op te sporen in teksten over duurzame kleding. Dus ik solliciteerde. Ik mocht een presentatie houden over dit onderwerp en over mijn ideeën, en toen kreeg ik de baan.’

Zijn er eigenlijk regels over greenwashing?

‘Er zijn regels, en er zijn ook nieuwe in de maak, maar ze zijn vatbaar voor allerlei interpretaties. We hebben daarom betere wetten nodig. Maar dat lukt alleen als we heel veel mensen laten begrijpen waaróm dat nodig is. Waarom deze industrie onze planeet en onze mensen vernietigt. Al die vervuiling, al die grondstoffen die ervoor nodig zijn, al die slechte werkomstandigheden... en dat in de hele keten van grondstof tot afval. Veel mensen zéggen wel dat dat moet verbeteren, maar er gebeurt nog veel te weinig. Taal en communicatie kunnen daarbij een grote rol spelen.’

Ja? Hoe dan?

‘Mensen realiseren het zich niet zo, maar taal en informatie – in de vorm van journalistiek, communicatie, persberichten, jaarverslagen – liggen aan de basis van onze maatschappij, onze mensenrechten, onze democratie. Er is een lange reeks historische bewijsvoering die dat laat zien. Tegelijkertijd gaan journalistiek en communicatie vooral over economie en politiek, en veel minder over duurzaamheid en sociale rechtvaardigheid. Dat kan alleen veranderen als we zorgen dat de feiten uit die hoek breed naar buiten komen. De féiten, dus niet de misleiding.’

Jij hebt journalistiek gestudeerd, je bent geen technicus. Hoe kan jij dan uit de voeten met computermodellen?

‘Dit onderzoek doe ik natuurlijk niet alleen. Ik maak deel uit van een ongelooflijke groep mensen bij het Centre for Computational Linguistics Groningen. Een van mijn begeleiders, Rik van Noord, is expert in computationele taalwetenschap. Daarnaast: voordat we met AI of LLMs bezig gaan, moeten we eerst definiëren wat “misleiding” en “greenwashing” precies betekenen. Dan zit je meer aan de kant van de taal, de wet, de filosofie. Dat is de expertise van mijn andere begeleider, Erika Darics. Dus het is een heel interdisciplinair project. Mijn taak is een raamwerk en een methodologie te ontwerpen die al die elementen bij elkaar brengen.’

En intussen blijf je je inzetten in de praktijk.

‘Ja, ik geef nog steeds cursussen en werk mee aan diverse initiatieven, zoals Fashion Revolution Chile. Er is nog zoveel te doen... Het gaat niet alleen om kleding als gebruiksvoorwerp. Kleding gaat ook over identiteit, over cultuur, over mensenrechten. En bij mijzelf gaat het ook om zingeving, en om een passie voor kleuren, texturen, patronen... Mode is fascinerend en het raakt aan onze kern als mens. Maar op dit moment is het als industrie niet houdbaar. Mode als concept moeten we dus heroverwegen. Die tweespalt, die fascineert mij.’

Denk je dat het kán, de kledingindustrie veranderen?

‘Ja, want anders zou ik mijn leven hier niet aan wijden. Ik denk dat het kan: deze en andere schadelijke industrieën veranderen via taal en communicatie. Want wat we nodig hebben, is een ander narratief. Een narratief dat het hele verhaal vertelt, dus niet alleen over trends maar ook over de sociale en ecologische duurzaamheid. Over hoe een product verbonden is met het land en de mensen, en welke impacts het heeft. Een narratief dat dus kwaliteit boven kwantiteit stelt. Het moet normáál worden dat je tweedehands kleding draagt, of kleding die je al twintig jaar hebt. Die heeft bovendien vaak het meeste karakter. En er zitten verhalen aan vast. Dat heeft óók waarde.’

María Pilar Uribe Silva (Chili, 1986) studeerde journalistiek in Chili. Ze werkte jarenlang als freelance journalist, tv-maker en consultant voor media, ngo’s en overheden in Chili, Spanje, Italië, Roemenië en Ierland. Haar focus is altijd duurzaamheid in de mode-industrie. In 2022-2023 behaalde ze een master Digitale Humanistiek in Groningen. Ze schreef haar scriptie over digitale technieken om op grote schaal teksten over de mode-industrie te analyseren. Sinds zomer 2024 werkt ze in Groningen aan een PhD over hetzelfde onderwerp.

Dit artikel is deze week verschenen in ons alumnimagazine Broerstraat 5.

Meer informatie

• María Pilar Uribe Silva
• Ook Kim Poldner, bijzonder hoogleraar Regional and Circular Economic Development, en Ellen van der Werff, adjunct-hoogleraar in de psychologie van milieuvriendelijke gedragsverandering, doen aan de RUG onderzoek naar duurzame kleding. Lees meer in het artikel Van Fast Fashion naar Groene Mode