Strijden voor het demonstratierecht

Boeren, bouwers, leraren en winkeliers die protesteren, zwartepietdiscussies, maatschappelijke onvrede wereldwijd…. Voor een expert in demonstratierecht zijn het drukke tijden. Jurist Berend Roorda wordt overspoeld met vragen van journalisten, burgemeesters en politie. Hij geeft advies, cursussen en denkt mee. Druk, maar wel heel erg leuk. ‘Je krijgt veel input, vragen en casussen. Dat leidt tot nieuwe onderzoeken. En ik wil mijn kennis over wat wel en niet kan graag delen.’

Tekst Merel Weijer, afd. Communicatie

Gouden keuze

Als klein jongetje zat Roorda al in de rechtbank naar rechtszaken te luisteren. Hij ging vaak mee met een kennis van zijn ouders die rechter was. Bovendien komt hij uit een groot gezin waar veel werd gediscussieerd. Dat vond hij leuk. ‘Samen discussiëren, op zo’n manier dat iedereen in zijn waarde wordt gelaten.’ Dat iedereen de ruimte heeft om zijn punt te maken spreekt hem ook aan in het demonstratierecht. ‘Soms gaat dit wel ver. Maar iedereen moet zich kunnen uiten. Dat is een heel grote waarde waar we zuinig op moeten zijn.’

Wereldwijde onrust

Er is weleens gezegd dat het belang van demonstraties zou afnemen, door bijvoorbeeld sociale media. Mensen kunnen daar makkelijk hun gedachtes en frustraties of onvrede uiten. Maar het tegendeel blijkt waar. ‘Sinds 2000 is er wereldwijd een duidelijke groei van het aantal demonstraties,’ vertelt Roorda. ‘Er gaat geen dag voorbij dat er niet ergens een demonstratie is. Bolivia, Barcelona, Hong Kong, Verenigd Koninkrijk; allemaal plekken waar het onrustig is. De media lijken hierin een rol te spelen. Er wordt meer negatief nieuws gebracht. Als je dus afgaat op het nieuws, dan kun je al snel het idee krijgen dat de samenleving onveiliger wordt, terwijl dat helemaal niet het geval hoeft te zijn.’

Vertrouwen opbouwen

In een advies aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties wezen Roorda en collega’s op de situatie in Engeland. Daar ligt de focus sterk op samenwerking en communicatie met de organisatie van de demonstratie, zodat een demonstratie vreedzamer verloopt. Het opbouwen van een vertrouwensband is dan belangrijk. ‘In Nederland heb je nu de Vredeseenheid van de Amsterdamse politie. Die probeert contact te onderhouden met protestgroepen in de stad. Vertrouwen opbouwen kost tijd, maar je ziet het steeds meer gebeuren. Ook nu Sinterklaas eraan komt zie je dat gemeenten meer willen voelen wat er leeft en welke groepen er zouden willen demonstreren, om in een vroeg stadium al contact te kunnen leggen.’

Veiligheid in plaats van vrijheid

Uit angst voor onrust ligt de nadruk de laatste tijd meer op veiligheid dan op vrijheid, vertelt Roorda. ‘Er wordt sneller gedacht: ik kan niet instaan voor de veiligheid dus laat ik het maar beperken of verbieden. Dat zag je bijvoorbeeld ook in de naamswijziging van het Ministerie van Justitie, dat opeens het Ministerie van Veiligheid en Justitie ging heten. Wat trouwens nu weer is teruggedraaid, omdat er veel commentaar op kwam. Maar hierin zie je dus wel een bepaalde trend terug.’

Grenzen

Elke burgemeester moet een demonstratie in beginsel altijd faciliteren, vindt Roorda. Soms is ingrijpen echter nodig. ‘Elke partij demonstreert weer op een andere manier. Bij boeren met tractoren is het moeilijker om in te grijpen, dan wanneer een paar mensen op straat liggen. De juridische kaders zijn niet anders, maar of er wordt opgetreden is toch maatwerk. Bij het opleggen van beperkingen moet een burgemeester kijken of er een noodzaak is. Daarnaast kan een officier van justitie optreden tegen strafbare feiten, zoals bedreiging of opruiing, in het geval van de gescandeerde leus ‘Als je Thierry dood wil schieten, zeg dan paf’.’

Onbegrip

Het idee bestaat soms dat je in het kader van de demonstratievrijheid en de vrijheid van meningsuiting alles mag roepen. ‘Dat is niet correct,’ zegt Roorda, ‘maar het is ook niet zo dat de overheid zich voorafgaand mag bemoeien met wat je wílt gaan zeggen. Dat zou censuur zijn, en het verbod daarop is een heel principieel punt in onze rechtstaat.’ Roorda krijgt weleens te maken met onbegrip voor deze stellingname. Op sociale media komen er negatieve reacties voorbij, vooral als hij zich uitlaat over controversiële opvattingen. Maar hij probeert altijd aan te geven dat hij een neutrale positie nastreeft. ‘Ik geef aan dat ik een opvatting niet deel, maar het belangrijk vind dat er ruimte is voor de opvatting.’

Demonstreren voor het demonstratierecht

‘Kritische geluiden zijn belangrijk. Je mag dat best koesteren’, vervolgt hij. ‘Het is belangrijk dat burgemeesters, officieren van justitie en politie scherp voor ogen houden dat niet iedere demonstrant een raddraaier is. Het zijn mensen die gebruikmaken van hun democratisch verkregen rechten en de eerste taak is om hen te beschermen en te faciliteren. Ik kan me heel goed voorstellen dat dat in de praktijk soms moeilijk is. Je wilt als burgemeester het liefst een rustige intocht zonder negatieve geluiden. Een mooie uitspraak vind ik: ‘Ik veracht wat jullie zeggen maar ik zal met mijn leven verdedigen dat jullie het kunnen zeggen.’ Als ik ooit ergens voor zou gaan demonstreren, dan is het voor het demonstratierecht.’

De mat en de wet

Vechten met respect voor elkaar is Roorda niet vreemd. Hij was een niet onverdienstelijk judoka en werd drie keer Nederlands kampioen. Roorda was hard op weg naar zijn vierde gouden plak toen hij zijn voorste kruisband afscheurde tijdens de halve finale van het NK in 2017. Het bleek voor hem het einde van de judosport, die van jongs af aan al een passie was. Het tegen elkaar ‘knokken’ binnen een veilige en goede sfeer was een reden dat de sport hem zo aantrok. Nu staat hij iedere ochtend te bootcampen in het Noorderplantsoen.

All ears

Roorda zet zich ook in voor anderen. Hij zit onder andere in de Raad van Toezicht van de SKLO (Studentenkoepel voor Levensbeschouwelijke Organisaties). Daar heeft hij samen met een aantal anderen het All Ears programma opgezet: een voorziening voor studenten die een luisterend oor nodig hebben. ‘Het loopt niet storm, maar als je een stuk of veertig mensen jaarlijks verder kunt helpen dan ben je toch goed bezig.’ Roorda is een bezige bij: avonden of nachten doorwerken is hem niet vreemd. Hij wil het liefst alles aanpakken wat op zijn pad komt. Maar gelukkig leert hij ook zelf steeds beter dat er grenzen zijn. En die bepaalt hij in dit geval zelf.

Meer informatie:

• All ears
• Berend Roorda: https://www.rug.nl/staff/b.roorda/
• Centrum voor Openbare Orde: https://www.openbareorde.nl/