Positief hokjesdenken beste middel tegen negatief hokjesdenken

Hoe we onszelf en anderen zien wordt grotendeels bepaald door onderonsjes en alledaagse gesprekken, ook als we over bepaalde groepen praten zoals hetero’s, homo’s, ouderen, jongeren, studenten of allochtonen. Deze natuurlijke communicatie houdt echter negatief hokjesdenken gemakkelijk in stand. Het benoemen van positieve eigenschappen van groepen, ofwel positief hokjesdenken, is het beste middel tegen negatief hokjesdenken. Dit blijkt uit onderzoek van psychologe Hedy Greijdanus naar stereotypering, waarop zij 25 juni promoveert aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Informatie die afwijkt van stereotypen gebruiken we anders dan informatie die consistent is met stereotypen. Positieve voorbeelden van mensen die niet aan het stereotype voldoen worden onmiddellijk gezien als een uitzondering op de regel, terwijl negatieve voorbeelden wel het stereotype bevestigen. Het negatieve hokje zelf verandert niet of amper. Greijdanus: “Uit mijn onderzoek blijkt dat het weinig zin heeft om een lijst van positieve voorbeelden van mensen te noemen om negatief hokjesdenken tegen te gaan.” Wat wel helpt is om mensen met elkaar te laten praten over positieve kenmerken van gestereotypeerde groepen als geheel.

Marokkaanse Nederlanders

Greijdanus deed voor haar onderzoek verschillende experimenten. Zo legde ze fictieve krantenartikelen voor aan onderzoeksdeelnemers over ‘werknemers’ en ‘Marokkaanse Nederlanders’. Die artikelen gingen bijvoorbeeld over Marokkaans-Nederlandse jongeren die een kickboksersvereniging begonnen en Marokkaans-Nederlandse jongeren die een kunstenaarscollectief oprichtten. Uit dit experiment bleek dat mensen makkelijker positief gedrag van een paar individuen naar de hele groep kunnen generaliseren wanneer ze verwachten over het experiment (de krantenartikelen) te moeten praten.

Acteur

Greijdanus experimenteerde ook met groepsgesprekken die tot doel hadden om hokjesdenken te beïnvloeden. In deze gesprekken over Marokkaans-Nederlandse jongeren nam stiekem een acteur deel die de opdracht had om juist negatieve stereotypen te ontkrachten door positief hokjesdenken te stimuleren. Overigens bleek deze ontkrachting van negatieve stereotyperingen ook in een experiment zonder een acteur, in een natuurlijke gesprekssituatie, te werken.

Studenten versus stadjers

Greijdanus deed ook experimenten waarbij een groep Groningse studenten met elkaar sprak over een aanstaande ontmoeting met een groep Groningse burgers (in Groningen ‘Stadjers’ genoemd). Studenten verwachtten dat Stadjers hen stereotypeerden als slordige, luie herrieschoppers. Ze verwachtten meer vijandigheid wanneer contact met de andere groep aanstaande leek te zijn.

Positief hokjesdenken

Een beter contact tussen groepen is in de eerste plaats gebaat bij verandering van denkbeelden binnen groepen. Het benoemen van positieve eigenschappen van groepen, ofwel positief hokjesdenken, is het beste middel tegen negatief hokjesdenken. Greijdanus: “Je kunt de mensen niet even uit negatieve hokjes halen en verwachten dat die hokjes dan verdwijnen. Je ontkomt er gewoon niet aan om die hokjes zelf positiever te maken.”

Conflictbeheersing

De resultaten van het onderzoek kunnen nuttig zijn voor instanties en organisaties die te maken hebben met gespannen verstandhoudingen tussen diverse groepen. Greijdanus adviseert om interventies te richten op discussies binnen deze groepen door positieve kenmerken van abstracte groepsbeelden nadrukkelijker te belichten. Politici kunnen baat hebben bij deze inzichten om hun argumentatiestrategie aan te passen, maar ook scholen of fuserende bedrijven kunnen hun voordeel doen door de relatie tussen rivaliserende groepen anders te benaderen.

Curriculum vitae

Hedy Greijdanus studeerde psychologie en voltooide de Research Master Behavioural Sciences aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Ze deed haar promotieonderzoek, gefinancierd door NWO, aan de Rijksuniversiteit Groningen bij de afdeling Sociale Psychologie. De titel van het proefschrift is Intragroup communication in intergroup conflict: Influences on social perception and cognition. Promotors: prof. dr. T.T. Postmes en prof. dr. E.H. Gordijn. Copromotor: dr. M. van Zomeren. Greijdanus is nu docent bij de opleiding Psychologie.

Noot voor de pers

Contact: Hedy Greijdanus