Prof.dr. Gerrit Voerman: 'Invloed leden neemt af, partijleider steeds belangrijker'

De ledentallen van de Nederlandse politieke partijen nemen af en hun banden met de kiezers worden steeds losser, zoals tijdens de afgelopen verkiezingscampagne weer bleek. De partijen worden minder hiërarchisch, hun ideologieën minder uitgesproken en hun leiders steeds belangrijker. Is het einde van de politieke partij in zicht? En hoe moet het dan met verder met onze representatieve, parlementaire democratie? Op die vragen ging Gerrit Voerman op 18 september in tijdens zijn oratie bij de aanvaarding van zijn ambt als hoogleraar Ontwikkeling en functioneren van het Nederlandse en Europese partijstelsel aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Het einde van de politieke partijen wordt al lang voorspeld, maar ze zijn er nog altijd – zoals weer bleek tijdens de jongste campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen. Wel veranderen zij en leunen zij steeds sterker op mediagenieke leiders als Samsom en Rutte. Partijen zijn nooit statische organisaties geweest, zo betoogt Voerman in zijn oratie. Na de los gestructureerde kaderpartijen met weinig leden aan het einde van de negentiende eeuw, kwamen de massapartijen met veel leden, een duidelijke ideologie en een hiërarchische organisatie. De afgelopen decennia ontwikkelden deze massapartijen zich steeds meer tot electoraal-professionele partijen.

Minder hechte band

Het ontstaan van dit nieuwe partijtype, waarin de partijleden meer zeggenschap hebben gekregen, wordt onder meer ingegeven door de individualisering van de samenleving. De ledenaantallen van partijen nemen af, de opkomstcijfers bij verkiezingen dalen en kiezers vertonen minder partijtrouw. Zo wordt de band tussen samenleving en partij minder hecht. Om toch kiezers aan zich te binden, huren partijen externe deskundigen in voor kiezersonderzoek en marketing. Verder doen ze steeds vaker een beroep op niet-leden als kandidaten voor onder meer gemeenteraadsverkiezingen. Een partij als de PvdA onderzoekt zelfs of niet-leden kunnen meestemmen bij de verkiezing van de lijsttrekker.

Centrale positie partijleiders

Doordat individuele leden (en op termijn wellicht ook de kiezers) meer invloed krijgen en de media-aandacht groeit, wordt de positie van de partijafdelingen aangetast. Zo krijgen partijleiders een steeds sterkere positie in een steeds professioneler en centraler geleide organisatie. Aangezien de ledencontributies afnemen, worden partijen afhankelijker van subsidies. Terwijl hun maatschappelijke basis afbrokkelt, worden partijen zo afhankelijker van de staat, waardoor zij aan herkenbaarheid inboeten. Zo brokkelt hun maatschappelijke basis verder af, en kunnen partijen in een vicieuze cirkel belanden.

Sustainable society

Toch zullen de partijen niet zo snel verdwijnen en is het einde van de representatieve, parlementaire democratie nog niet in zicht, meent Voerman. Als gevolg van hun afnemende maatschappelijke worteling zullen partijen wel blijven veranderen, aldus de hoogleraar. Als hoofd van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNPP) van de Rijksuniversiteit Groningen zal Voerman de komende jaren systematisch, internationaal vergelijkend onderzoek doen naar de transformatie van de Nederlandse politieke partijen vanaf het begin van de jaren negentig. Dit zal gebeuren op basis van archiefonderzoek, enquêtes en interviews met betrokkenen. Dit onderzoek past geheel in het kader van het concept ‘sustainable society’, een van de drie inhoudelijke speerpunten van de Rijksuniversiteit Groningen.

Curriculum vitae

Prof.dr. Gerrit Voerman (1957) is hoofd van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNPP) van de Rijksuniversiteit Groningen en sinds 2011 hoogleraar Ontwikkeling en functioneren van het Nederlandse en Europese partijstelsel. Hij is een expert op het gebied van de geschiedenis van politieke partijen. Voerman studeerde geschiedenis aan de RUG, promoveerde op een studie naar de geschiedenis van de CPN en publiceert veelvuldig over politieke partijen. De afgelopen jaren verschenen onder zijn redactie publicaties over de VVD, het CDA, de ChristenUnie, GroenLinks. Met Paul Lucardie publiceerde Voerman dit voorjaar een studie over het populisme in Nederland.

Noot voor de pers

Meer informatie: via de afdeling Communicatie, tel. 050-363 4444, e-mail: communicatie rug.nl