Gerard Heymans te modern met gebruik statistiek

Gerard Heymans (1857-1930), de grondlegger van de psychologie in Nederland, was met het gebruik van empirische methodes en statistiek zijn tijd te ver vooruit om in Europa erkenning te krijgen. In de Verenigde Staten werd zijn werk wél gewaardeerd. Het is dan ook niet toevallig dat pas tachtig jaar na zijn dood een wetenschappelijke biografie wordt gewijd aan Heymans, die als filosoof begon, maar in de psychologie het vakgebied vond waar hij zijn ideeën kwijt kon. Kars Dekker promoveert 23 juni 2011 op deze late biografie.

De Wet van Heymans, die erop neerkomt dat een sterke prikkel de gevoeligheid voor andere waarnemingen vermindert, is in de Verenigde Staten een bekend begrip, terwijl hij in Europa niet bestaat. Dat heeft niet zozeer te maken met het veronachtzamen van ‘onze’ grote wetenschappers, maar vooral met het feit dat Heymans de pech had dat psychologie in Nederland in zijn tijd niet en vogue was, en zijn empirische benadering van deze wetenschap al helemaal niet. Biograaf Kars Dekker: “Zijn wetenschappelijke werk is voor een deel niet onder de attentie gekomen in Europa. Het is nooit beschreven. Hij werd meer gezien als filosoof. Na zijn dood zetten zijn opvolgers zijn werk niet voort. Pas in de jaren vijftig veroverde de hypothetico-deductieve methode, een mengsel van empirie en rationalisme, ook in Europa de psychologie.”

Statistiek

Heymans onderzocht de psychologische verschillen tussen mannen en vrouwen, gebruikmakend van van statistische correlaties. Zo legde hij de basis voor onderzoek naar geslachtelijke verschillen. Zijn psychologie van de vrouw wordt gezien als een van de weinige niet of nauwelijks bevooroordeelde onderzoeken uit die tijd. Met zijn aanpak, met onderzoeksmethodes zoals vragenlijsten en statistische technieken - inmiddels gemeengoed geworden -, was hij de eerste wetenschappelijke psycholoog in Nederland. Het feit dat hij in 1892 subsidie kreeg voor het eerste laboratorium voor experimentele psychologie onderstreept dat.

Biografie

Heymans werd in 1857 in het Friese Ferwerd geboren en studeerde in Leiden waar hij promoveerde op de staathuishoudkunde, zoals economie toen nog heette. Later promoveerde hij ook in de filosofie met een proefschrift over ethiek. Hij vestigde zich in 1890 in Groningen, nadat hij aan de universiteit was benoemd tot hoogleraar filosofie en ‘zielkunde’. Aan het begin van deze periode publiceerde hij twee hoofdwerken: Die Gesetze und Elemente des wissenschaftlichen Denkens en Schets eener kritische geschiedenis van het causaliteitsbegrip in de nieuwere wijsbegeerte. Hij bleef tot 1927 verbonden aan de universiteit, waar hij een populaire hoogleraar was.

Betrokken

Behalve psycholoog was Heymans ook een uitermate betrokken wereldburger. Hij mengde zich bijvoorbeeld in de Dreyfus-affaire in Frankrijk, waarbij een joodse officier ten onrechte was veroordeeld voor spionage. Ook schreef hij kort na de Eerste Wereldoorlog met de astronoom J.C. Kapteyn een open brief, gericht aan de academies van de geallieerde landen en van de Verenigde Staten van Amerika, met de oproep enig begrip te tonen voor de vroegere vijand Duitsland.

Vergeten

Heymans had de pech dat zijn wetenschappelijke aanpak van de psychologie in de Verenigde Staten al wel ingang had gevonden maar in Europa nog niet. Daar benamen mastodonten als Freud, Jung en Wundt het zicht op statistiek en empirie met hun veel introspectievere benadering. Vandaar ook dat zijn opvolgers, voor de psychologie Henri Brugmans, voor de filosofie Leonard Polak, zijn werk niet hebben voortgezet. Pas twintig jaar later bekeerde de Europese psychologie zich alsnog tot de statistiek, maar daarvan heeft Heymans nooit meer de credits gekregen.

Curriculum Vitae

Kars Dekker (Onstwedde, 1950) stroomde na de LTS met het tweedekansonderwijs door naar het VWO en de Rijksuniversiteit Groningen om expertimentele psychologie te studeren. Hij werkte van 1988 tot 1990 als onderzoeker bij het Verkeerskundig Studiecentrum. Daarnaast stond hij voor de klas en deed hij onderzoek voor een intercultureel instituut. De naam Heymans dook al vroeg op in zijn leven, want hij volgde zijn VWO-onderwijs aan het Noordelijk Avondcollege, dat onder meer lesgaf in het toenmalige Heymans Lyceum in de stad. De persoon en zijn werk bleven hem zo fascineren, dat hij tenslotte besloot om in zijn vrije tijd Heymans’ biografie te schrijven. De titel van het proefschrift is ‘Gerard Heymans herlezen. Bewustzijn en methodologie’. Dekker promoveert in de Gedrags- en Maatschappijwetenschappen bij prof.dr. D. Draaisma en prof.dr. W. Otterspeer. Co-promotor is dr. J. Dane.

Noot voor de pers

Contact: Kars Dekker, via de afdeling Communicatie, tel. 050-363 4444, e-mail: communicatie rug.nl