Duurzaam gedrag? Informatie alleen is niet genoeg

In haar functie als sociaal - en omgevingspsycholoog onderzoekt Josefine Geiger wat mensen motiveert om milieuvriendelijk te handelen. Volgens haar kunnen we als individu veel invloed hebben als we erin slagen om de drempels die we soms ervaren, te overwinnen. We hebben alleen wel een duwtje in de rug nodig. Van anderen, zodat we ons aan hen kunnen spiegelen, en van degenen die de regels maken. Maar het moet vooral positief blijven, zodat we gemotiveerd blijven.

_{Tekst: Marrit Wouda / Foto's: Henk Veenstra}

Een extra duwtje

Op het gebied van maatschappelijke uitdagingen valt er voor Geiger genoeg te bestuderen. Veel van haar werk is gericht op duurzaam gedrag. ‘Natuurlijk kan ik je vertellen dat recyclen of je eigen afval verminderen belangrijk is. Maar als je niet echt betrokken bent bij dat onderwerp, zal die informatie alleen je niet motiveren om je gedrag te veranderen. Mensen zijn altijd op zoek naar informatie die overeenkomt met hun eigen waarden, de dingen die dicht bij hun eigen identiteit liggen,’ legt ze uit. ‘Mensen die sterke zogenaamde milieuwaarden hebben, hechten veel waarde aan duurzaamheid en zijn eerder geneigd om iets extra’s te doen zodat hun gedrag duurzaam is. Er is echter een grote middengroep die er wat neutraler tegenover staat. Zij hebben een extra duwtje in de rug nodig om hun gedrag te veranderen.’

Waardevolle bekers

Dat duwtje kwam in de vorm van een papieren koffiebeker en later een kunstinstallatie. Geiger werkte samen met een ontwerper om een beker te creëren die bij mensen een associatie met duurzaamheid zou oproepen. Het uitgangspunt was dat mensen zich door deze associatie zouden focussen op hun eigen waarden ten aanzien van het milieu en dat dit hen zou motiveren om letterlijk de extra stappen te nemen om de beker te recyclen. Ze concludeerde dat deelnemers met de ‘duurzame’ beker inderdaad eerder geneigd waren om deze te recyclen. In een ander experiment gebruikte Geiger een kunstwerk om een soortgelijk patroon aan te tonen. ‘We wilden kijken of we de zelfidentiteit van mensen in relatie tot het milieu konden stimuleren of, met andere woorden, de mate waarin ze zichzelf als een pro-milieupersoon zien. We lieten mensen eerst op de foto gaan in een fotohokje om ze bewust te maken van hun identiteit. Van daaruit gingen ze naar de tweede ruimte met een kunstinstallatie met een video. De video toonde een kind dat vertelde over het belang van milieuvriendelijk handelen en zei dat deelnemers in het verleden veel voor het milieu deden, dat kleine dingen ertoe doen, en dat dit iets goeds was.’ De deelnemers moesten vervolgens een vragenlijst invullen en Geiger observeerde of ze de envelop waarin de vragenlijst zat recycelden. ‘We concludeerden dat wanneer je de zelfidentiteit en de milieuwaarden van mensen versterkt door middel van kunst of design, ze eerder geneigd zullen zijn om naar deze waarden te handelen. De kunstinstallatie versterkte hun identiteit en gaf mensen een goed gevoel over zichzelf.’

Samenwerken

‘Wat ik zo leuk vind aan het bestuderen van mensen is dat we zo complex zijn. Er is altijd wel iets nieuws om te onderzoeken,’ zegt Geiger. Haar werk wordt nog beter wanneer ze de kans krijgt om samen te werken met mensen uit andere vakgebieden. ‘Ik ben me bewust van de kracht van mijn eigen vakgebied, maar ik zie ook de beperkingen ervan’, zegt Geiger. ‘Ik ben een groot voorstander van een interdisciplinaire aanpak. Samenwerken is de enige manier om oplossingen te vinden voor maatschappelijke uitdagingen.’ De kracht van samenwerken staat ook centraal in Geiger´s volgend project. Samen met collega’s van de Faculteit der Letteren en de Faculty of Science and Engineering werkt ze aan een project dat erop is gericht het bewustzijn ten aanzien van microplastics te vergroten en preventief gedrag te bevorderen; gedrag dat ervoor moet zorgen dat mensen minder microplastics uitstoten en aan minder microplastics worden blootgesteld. ‘We weten nog niet veel over microplastics, maar we weten wel dat het overal aanwezig is: in diepzeevissen, in onze longen, in placenta’s,’ legt Geiger uit. Hun doel is om iets te ontwikkelen, een soort interventie, die gericht is op dingen waar mensen zelf controle over hebben, zoals het ventileren en stofzuigen van hun huis om de hoeveelheid ingeademde deeltjes te beperken. ‘Het moet ook interactief zijn, dus we zullen kijken naar gamification zodat mensen de mogelijkheid hebben om actief met de informatie aan de slag te gaan,’ vervolgt ze. ‘Het doel is uiteindelijk om ervoor te zorgen dat mensen een positief hebben over de impact die ze kunnen hebben.’

Positiviteit

Er is een reden waarom Geiger het heeft over interactie en positiviteit: het kunnen cruciale factoren zijn in het motiveren van mensen. Informatievoorziening op zichzelf is niet alleen ontoereikend om mensen te motiveren; het kan er zelfs toe leiden dat mensen zich defensief zullen gaan opstellen ten opzichte van hun eigen waarden en acties. Of erger nog, het kan mensen apathisch of pessimistisch maken als ze wéér een nieuwe crisis voorgeschoteld krijgen die ze moeten helpen oplossen. Het is daarom van groot belang om de nadruk te leggen op de dingen die we wel kunnen doen. ‘Als we veel pessimistische dingen in de media lezen, kun je dat optimisme verliezen’, zegt Geiger. ‘We moeten echter ook niet onderschatten hoeveel anderen dit onderwerp aan het hart gaat, hoeveel ze al doen en wat de effecten van die acties zijn.’ Want niet alleen de daadwerkelijke effecten van individuele acties doen er toe, we inspireren elkaar ook en omdat we ons willen spiegelen aan het gedrag van anderen, wordt daarmee geleidelijk de sociale norm veranderd. ‘Als iedereen veganistische taarten bakt voor de bake sale, wil jij niet het buitenbeentje zijn!’, zegt Geiger lachend. ‘Bovendien werkt het heel motiverend om te weten dat je het niet alleen doet.’

Beleidsmakers

Natuurlijk: het is naïef om te denken dat de verantwoordelijkheid om tot actie over te gaan alleen bij het individu ligt. Beleidsmakers kunnen–en moeten–veel meer doen om de gevolgen voor het milieu te beperken, zoals bijvoorbeeld het beperken van het gebruik van plastic op een manier die voor ons werkbaar is. Het belasten van plastic meeneembakjes zal niet leiden tot een vermindering van het gebruik van plastic als restaurants hun klanten niet toestaan om hun eigen bakjes te gebruiken. ‘Want dat maakt het alleen maar moeilijker, en zorgt voor een compleet nieuwe drempel om duurzaam te handelen,’ legt Geiger uit. ‘Het is ontzettend belangrijk dat mensen inzien dat de maatregel haalbaar is en dat het ze niet teveel gedoe oplevert. Dus als je ervoor zorgt dat de drempels die mensen ervaren heel laag zijn, hebben mensen het gevoel dat ze worden gefaciliteerd en wordt het gedrag gemakkelijk, en dan kan het een gewoonte worden.’ Volgens Geiger ligt het wegnemen van die drempels in veel gevallen buiten de verantwoordelijkheid van het individu. ‘Maar ik denk wel dat wij, de massa, invloed hebben. En om de massa te mobiliseren, is het belangrijk om een voorbeeld te zijn en te proberen die sociale normen te veranderen.’ Uiteindelijk hebben we wel invloed—als individu, maar vooral als groep. Daarover is Geiger positief.

Meer informatie

• Josefine Geiger