Taalverschillen tussen voormalig Oost- en West-Duitsland

In 1990, bijna één jaar na de val van de Berlijnse Muur, werden West-en Oost-Duitsland samen weer één Duitsland. Ondanks deze hereniging zijn de sporen van de Duitse tweedeling nog steeds zichtbaar. De taalverschillen tussen de twee regio's zijn hiervan een goed voorbeeld.

Taal als een uiting van ideologie

Natuurlijk spraken de Duitsers in de DDR niet spontaan een andere taal dan het Duits van voor 1945. De taalverschillen die in de loop der jaren ontstonden, betroffen voornamelijk ideologisch gemotiveerde woorden en uitspraken. Anders gezegd: vanaf 1945 werden er nieuwe begrippen ingevoerd die bijdroegen aan de verspreiding van het communistisch gedachtegoed. Deze ideologische taal begon met het uitvinden van nieuwe politieke begrippen. Zo was de officiële naam van de DDR ‘Arbeiter- und Bauernstaat’: de Arbeiders- en Boerenstaat. Het bekendste voorbeeld daarvan is de Antifaschistischer Schutzwall, de term die werd gebruikt om de Muur aan te duiden. Voor je profielwerkstuk kan je uitzoeken hoe de communistische overheid taal gebruikte om haar machtspositie te versterken. Wat zijn de achterliggende betekenissen van woorden als Arbeiter- und Bauernstaat en Antifaschistischer Schutzwall? Waarom kozen de communisten voor deze begrippen? Kan je andere voorbeelden bedenken? Je kunt ook een vergelijking maken: vond in andere communistische landen in Europa dezelfde ontwikkeling plaats?

Ook in het dagelijks taalgebruik was de invloed van de communistische ideologie merkbaar. Werden woorden in West-Duitsland vaak van het Engels afgeleid, in de DDR was het Russisch de taal waar leenwoorden vandaan werden gehaald. Zo werd een astronaut een kosmonaut en werd de term datsja gebruikt om een zomerhuis aan te duiden. Toch leverden deze Russische leenwoorden soms moeilijkheden op, omdat het Russisch zelf veel Engelse leenwoorden bevat, sloop het Engels ongemerkt de DDR binnen. Dit leverde rare situaties op. Zo weigerden de Oost-Duitsers het woord Kontaktlinsen (contactlenzen) te gebruiken, maar was het van het Engels afgeleide dispatcher (productiechef) wel een officieel beroep. Een ander voorbeeld van woorden waarmee het regime het dagelijks taalgebruik beïnvloedde, was door de de aanpassing van al bestaande woorden. Zo werd een kantine een Werkküche (werkkeuken) en een zwembad een Volksschwimmhalle (volkszwembad). Waarom was het belangrijk dat politiek geladen begrippen in de normale taal werden gebruikt?

Terug naar één taal

De opsplitsing van Duitsland zorgde in de DDR voor het ontstaan van een nieuwe variant van de Duitse taal die gedurende de Koude Oorlog West-Duitsland wel deels, maar nooit echt bereikte. Toen de twee helften van Duitsland in 1990 weer een eenheid werden, had dit veel gevolgen voor de Duitse taal in de DDR. De karakteristieke woorden die in het Oosten werden gebruikt, raakten in verval. Tegelijkertijd moesten veel woorden uit het Westen, vaak anglicismen, overgenomen worden door de mensen in de DDR. In sommige gevallen ging dit bijna vanzelf, in andere gevallen leidde de confrontatie tussen de twee versies van het Duits tot problemen. Eén ding stond in ieder geval vast: het waren de Oost-Duitsers die zich aan moesten passen. Het nieuwe Duitsland was immers een democratische staat en de door de communistische DDR geïntroduceerde woorden hadden daarin geen plaats meer. Woorden die in de DDR geassocieerd werden met het dagelijks leven, bijvoorbeeld op school en in de overheid, verdwenen en werden vervangen door West-Duitse termen.

Zoals je ziet kan een onderzoek naar de achterliggende bedoelingen van bepaalde woorden een interessante invalshoek voor je profielwerkstuk zijn. Mocht je dit interessant vinden, dan kun je dit onderzoeken door middel van een literatuuronderzoek. Ben je benieuwd naar de verschillende manieren van onderzoek doen en in welke gevallen welk soort onderzoek passend is? Neem dan een kijkje op onze algemene literatuurpagina. Heb je nog vragen over je profielwerkstuk? Mail ons dan gerust.