Religie en conflict

Kerken op Sri Lanka, een moskee in Christchurch en een synagoge in Californië. Drie gewelddadige aanslagen uit één maand tijd. Geen wonder dat je bij religie ook al snel aan organisaties als de Islamitische Staat, Al Qaida en Boko Haram denkt. Maar hoe zit dat precies? En wat is de rol van religie binnen conflict? Dat kan jij onderzoeken!

Vaak is de conflictsituatie veel complexer dan het op het eerste gezicht lijkt. In conflicten waar religie een rol speelt, is dit lang niet altijd de meest belangrijke rol, laat staan de oorzaak. Daarom moet goed gekeken worden hoe religie precies betrokken is. Religie kan binnen zulke complexe conflicten bijvoorbeeld een machtsmiddel, een communicatiemiddel of een legitimering (iets waardoor het goedgekeurd wordt) voor het handelen zijn. Daarnaast kan de rol van religie in een conflict zowel uit negatieve als positieve invloeden bestaan; soms zelfs uit beiden. Op een negatieve manier kan religie bijdragen aan het voortbestaan van een conflict. Op een positieve manier kan het bijdragen aan verzoening en de oplossing van een conflict. In je profielwerkstuk kan je onderzoek doen naar hoe dit in elkaar zit.

Om te kunnen analyseren welke rol religie speelt, moet je voor je onderzoek eerst definiëren wat ‘religie’ precies is. Je zult zien dat je vijf verschillende antwoorden krijgt wanneer je vijf verschillende mensen vraagt wat ze onder religie verstaan. Ook wetenschappers zijn het niet met elkaar eens over een definitie. Boeddha is bijvoorbeeld geen god maar het boeddhisme noemen we wel een godsdienst. Hetzelfde geldt voor de term conflict: wat is dat nou precies? Is een conflict altijd gewelddadig? En wat is geweld dan precies?

Zelf aan de slag

Maar hoe kan je religie en conflict dan onderzoeken? Een optie is om voor een bepaald conflict na te gaan welke rol religie heeft gespeeld. In hoeverre is het geweld van een bepaalde organisatie religieus geïnspireerd? In hoeverre wordt religie gebruikt om politieke doelen te legitimeren? Je zou de religieuze taal uit speeches en campagnes kunnen vergelijken met wat die organisaties daadwerkelijk doen. Daarnaast zou je kunnen onderzoeken welke rol religieuze organisaties binnen het conflict hebben gespeeld. Hebben kerkgemeenschappen bijgedragen aan verzoening of hebben ze juist gezorgd voor verdere polarisatie? En aan welke concrete uitspraken en handelingen is dat te zien? Zo speelden kerken in Zuid-Afrika een belangrijke rol bij de verzoeningspogingen na de afschaffing van de apartheid. Hoe hebben ze dat gedaan? Zijn ze daar volgens jou volledig in geslaagd? Zijn er nuances aan te geven?

Je zou er ook voor kunnen kiezen om in eerste instantie meer op de concrete gebeurtenis (bijvoorbeeld een aanslag) dan de rol van religie te focussen. Hoe kunnen we de situatie beter interpreteren? In het geval van een aanslag kan je naar veel verschillende ‘lagen’ kijken. Waarom is deze plek uitgekozen? Waarom dit moment? Waarom deze slachtoffers? Welke boodschap draagt de dader daarmee uit? Zo communiceerden de terroristen die in 2017 verkleed als kerstmannen een nachtclub in Istanbul aanvielen duidelijk een bepaalde boodschap uit met hun kleding en de locatie van de aanslag. Theorieën over religie en conflict kunnen helpen om die boodschap in beeld te brengen. Als je meer bronnen zoekt om een specifieke situatie of gebeurtenis te analyseren, kun je altijd mailen naar het Alfasteunpunt.

Een derde optie is om juist op zoek te gaan naar de manier waarop mensen deze complexe onderwerpen proberen te begrijpen. Hoe we over religie denken maakt dat we op een bepaalde manier naar de relatie tussen religie en conflict kijken. Het is menselijk dat we vooral onze vooroordelen bevestigd zien worden. Maar waar komen onze ideeën over religie vandaan? Om dit te onderzoeken kan je bijvoorbeeld analyseren hoe verschillende media berichten over religie en conflict. Welke verschillen zie je bijvoorbeeld wanneer je een bericht van Trouw, De Telegraaf, De Volkskrant en het NRC over recentelijke aanslagen vergelijkt? Hetzelfde geldt voor politieke partijen. Zij willen iets bereiken met de taal (ook wel retoriek) die ze gebruiken. Door het analyseren van debatten zou je kunnen onderzoeken welke taal verschillende politici gebruiken om te spreken over religie en conflict. Het interpreteren van die taal helpt je om te achterhalen welke beelden zij hebben van religie, de mens en de wereld.

Voorbeeldonderzoek

Wil je inspiratie opdoen over onderzoek naar conflict in je directe omgeving? Anoeska Starink en Michelle van de Kamp hebben de derde plek in de wacht gesleept in de competitie om de Marie Lokeprijs 2016 van de Rijksuniversiteit Groningen met hun onderzoek naar de invloed van de aanslagen van IS op hun directe omgeving. Ze keken hierbij specifiek naar de manier waarop islamitische jongeren tussen de 16 en 18 jaar in Rotterdam zich aangesproken voelen op hun islamitische identiteit na de aanslagen van IS. In het filmpje hieronder zie je hoe ze dat hebben aangepakt.

Meer weten?

Ben je gegrepen door dit onderwerp maar heb je toch nog vragen? Of wil je wat hulp bij het formuleren van een goede vraagstelling? Mail je vragen dan naar alfasteunpunt rug.nl.