Circulaire economie: eerlijk voor het milieu en eerlijk volgens de wet

Sla een willekeurige krant open en je ziet vast wel een kop over milieuvervuiling of een artikel over duurzaamheid. Logisch, want langzamerhand raakt ons milieu steeds meer vervuild en onze voorraden van fossiele brandstoffen raken op. Door producten te delen met anderen en door de grondstoffen te hergebruiken, springen we zuiniger om met moeder Aarde. Er duiken steeds meer internetplatforms op die als doel hebben het delen of hergebruiken te vergemakkelijken. Universitair docent Rosalie Koolhoven, werkzaam aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), doet onderzoek naar hoe je het delen en hergebruiken van producten kunt stimuleren met  ICT en hoe dit juridisch in elkaar steekt.

We leven momenteel in een voornamelijk lineaire economie. Dat wil zeggen dat je feitelijk één rechte lijn kunt trekken van grondstof, naar product, naar afval. ‘Je koopt een boor, hebt er een tijd plezier van, wisselt hem in voor een nieuwer model en de oude boor belandt bij het grofvuil. Dat is niet echt duurzaam’, aldus Koolhoven. Als we willen werken aan een schonere toekomst, moeten we van dit lineaire model af. ‘In plaats van zelf een boor aan te schaffen, zou je er ook een kunnen lenen van je buurvrouw of je broer. Het product wordt op deze manier zo vaak mogelijk benut. Is de boor helemaal af, dan kan hij uit elkaar gehaald worden en kan van de grondstoffen een nieuw product worden gemaakt. Zo begint het cirkeltje opnieuw.’ Dit delen van producten en grondstoffen is één van de manieren om de circulaire economie te bevorderen.

Delen en hergebruiken op het internet 
Spullen delen is natuurlijk geen nieuwe uitvinding, dat deden we vroeger ook al. Maar de voortdurende groei van internetdiensten vergroot onze mogelijkheden. Koolhoven: ‘Je bent voor het lenen van die boor nu niet meer afhankelijk van je eigen netwerk, maar je kunt zo op internet kijken of iemand zijn boor te leen aanbiedt.’ Online platforms die inspelen op de behoefte om spullen te delen schieten als paddenstoelen uit de grond. Denk dan bijvoorbeeld aan Peerby, waar je spullen te leen aan kunt bieden of juist van anderen kunt lenen. Ook Airbnb, waar je een kamer of appartement van iemand kan huren, is een voorbeeld van zo’n deelplatform, en platformen als StorageShare en Djeepo zetten leegstaande bedrijfspanden en particuliere schuurtjes in voor de logistieke sector. Daarnaast bestaan er websites die als doel hebben het hergebruik van materialen te vergemakkelijken. Zo kan een bouwbedrijf met één druk op de knop zien of er in de buurt gebouwen worden gesloopt en of er bij de sloop nog bruikbare bouwmaterialen beschikbaar komen, zoals bijvoorbeeld houten kozijnen. Het ene bedrijf bespaart op deze manier sloopkosten en een ander, denk aan een meubelmaker, bespaart op inkopen. Beide bedrijven dragen hierbij hun steentje bij aan het milieu.

Circulaire economie en het recht 
‘De opkomst van online deelplatformen roept een heleboel vragen op in het kader van het privaatrecht’, legt Koolhoven uit. ‘Als het gaat om aansprakelijkheid, maakt het uit of je een boor leent van je buren, of dat je deze huurt bij de bouwmarkt. Als je een boor leent via Peerby, dan liggen de verhoudingen nóg weer anders. De rol van de platforms als tussenpersoon daarbij is ook niet helder. De regels over elektronische handel zijn geschreven in een heel andere tijd, toen had je nog geen Peerby of Airbnb en dus nog geen internettussenpersonen die op deze manier werkten´. Technologische ontwikkelingen gaan soms zo snel, dat het de vraag is of de wet nog aansluit bij wat er leeft in de maatschappij. Volgens de wet is Airnbnb bijvoorbeeld slechts een platform dat informatie verstrekt en kan het dus niet aansprakelijk worden gesteld. Koolhoven: ´Deze positie van Airbnb leidt tot oneerlijke concurrentie. Airbnb en andere tussenpersonen organiseren namelijk veel om het ‘delen’ heen: reviews, betalingen en reclame. Ze hebben aantrekkingskracht op zowel de vraag- als de aanbodkant van de markt. Ze worden zo grote spelers op bestaande markten waarbij ze vaak om de bestaande regels heen opereren. Ook hun particuliere deelnemers kunnen daardoor diensten goedkoper aanbieden dan professionals. Of dat zo kan blijven is de vraag. De overheid werkt aan nieuwe wetgeving, die de kansen gelijker moet maken. Op deze manier kunnen we de technologische ontwikkelingen van de circulaire economie stimuleren, zonder dat de rechtsverhoudingen hierdoor scheef komen te liggen. Eerlijk voor het milieu en eerlijk volgens de wet.’