ICT in het Amerikaanse Hoger Onderwijs:

stand van zaken en trends tijdens de conferentie Educause '99

Saskia Noordewier
s.noordewier@eccoo.rug.nl

Lopen we in Nederland echt zo ver achter op ICT-gebied in vergelijking met het ‘Land van de Onbegrensde Mogelijkheden’? Hoe gaan Amerikanen om met ICT in het onderwijs? Wat zijn hun ervaringen met het invoeren en gebruiken van een elektronische leeromgeving? Om antwoord te vinden op deze en andere prangende vragen, togen ruim 60 medewerkers uit het Nederlandse Hoger Onderwijs op initiatief van SURF Educatie<F> naar de Educause conferentie in de Verenigde Staten. Onder hen bevonden zich negen Eccoo-medewerkers. Dit artikel geeft een impressie van de belangrijkste bevindingen.

Educause

Educause is een internationale, non-profit organisatie die veranderingsprocessen in het hoger onderwijs ondersteunt en helpt vormgeven door de introductie, het gebruik en management van ICT in het onderwijs. Enkele activiteiten in dit kader zijn het uitgeven van gedrukte en elektronische publicaties, het aanbieden van online informatiediensten en het organiseren van conferenties.

De Educause-conferentie 1999 vond plaats van 26 tot en met 29 oktober in Long Beach, Californië. Er namen zo'n 5000 mensen deel die ieder hun eigen programma konden samenstellen uit tal van mogelijkheden. In totaal was er keuze uit meer dan 100 sessies; keynote speakers uit nationale organisaties; 130 postersessies; bedrijfspresentaties, vele stands van softwarehuizen op de demonstratiemarkt en nog veel meer.

Echt groot dus, Educause. Dat is dan ook de specialiteit van de VS: de organisatie verliep vrijwel vlekkeloos, er waren nauwelijks wachtrijen bij de inschrijving, de programmering was stipt en de techniek liet het niet afweten. Voor ons Nederlanders was het wel even wennen aan die grootschaligheid. Een goede voorbereiding was daarom van groot belang. Deze bestond onder andere uit het van tevoren vragen bedenken die we beantwoord wilden zien na de conferentie en het uitstippelen van een voorlopig congrespad. Hierdoor is het conferentiebezoek een waardevolle onderneming geworden. In dit artikel zullen een aantal interessante bevindingen besproken worden.

Gebruik

Binnen het Amerikaanse hoger onderwijs wordt ICT op veel plaatsen ingezet in het onderwijs, maar de manier waarop dit gebeurt loopt sterk uiteen. Het varieert van 'full-support for online learning' waarbij ICT wordt benut om cursussen volledig op afstand aan te bieden, tot bijvoorbeeld alleen het gebruik van PowerPoint tijdens colleges. Binnen deze variëteit valt duidelijk de trend op te merken dat vrijwel alle instellingen gebruik maken van een elektronische leeromgeving (ELO) om het onderwijsproces te ondersteunen. Zo’n leeromgeving is gebaseerd op Internettechnologie en wordt gebruikt voor het aanbieden van lesstof in elektronische vorm. Ook worden binnen een ELO de leersystemen geïntegreerd met de organisatorische en administratieve systemen.

Motivatie

Ook de redenen om ICT in te zetten lopen uiteen. Veel instellingen zetten ICT in om hun concurrentiepositie te versterken. In de VS is er grote onderlinge concurrentie tussen instellingen en vanuit commerciële organisaties. Door het inzetten van ICT kan het onderwijs onafhankelijk van tijd en plaats gemaakt worden. Daardoor wordt het voor meer studenten toegankelijk, zoals mensen die werken, ver weg wonen of jonge kinderen hebben. Andere genoemde redenen om ICT in te zetten zijn:

• Studenten krijgen individuele vrijheid voor het kiezen van hun eigen leertraject.
• Het is een middel voor transformatie van onderwijs.
• Efficiency.
• Beheersgemak.

In dit rijtje ontbreken inhoudelijke motieven om het onderwijsproces te vernieuwen. Slechts een enkele instelling gaat uit van didactische behoeften en gebruikt ICT om andere vormen van leren te faciliteren en om het onderwijsprogramma kwalitatief te verbeteren. De eerder genoemde redenen voeren de boventoon.

Innovatieprojecten

Wanneer ICT wordt ingezet, gebeurt dat veelal in grootschalige innovatieprojecten. Tijdens de conferentie zijn veel innovatieprojecten gepresenteerd. Enkele opvallende kenmerken van de projecten waren de volgende:

• Er wordt een sterke centrale regie gevoerd.
• Door de schaalgrootte van een aantal universiteiten zijn er voldoende middelen om een kortlopende, tijdelijke maar stevige projectorganisatie op te zetten met externe partners (bedrijven); daarnaast zie je samenwerkingsverbanden ontstaan tussen universiteiten in aanpalende staten.
• Betrokkenheid van de mensen op de werkvloer is een kritische succesfactor. Daarom wordt vaak heel nadrukkelijk aandacht besteed aan de motivatie van de docenten die uiteindelijk de innovatie 'mogen' invoeren. Naast de voor de hand liggende voorzieningen als optimale technische ondersteuning, eenvoudig toegankelijke software en adequate assistentie werd gewerkt met financiële prikkels voor docenten.
• En last but not least lijkt het wel of de Amerikanen de gewoonte hebben om grote ICT&O-innovaties niet te evalueren, maar mogelijk zijn de gepresenteerde projecten nog te nieuw om al evaluatiegegevens beschikbaar te hebben. Ook echte kosten-batenanalyses ten aanzien van het gehele traject inclusief voorbereiding, implementatie, instructie zijn niet gepresenteerd tijdens de Educause-conferentie.

Elektronische leeromgeving

In veel innovatieprojecten staat de invoering van een ELO centraal. Een veelgehoorde tip met betrekking tot dit proces luidt als volgt: zorg dat je van tevoren héél duidelijk voor ogen hebt:

• wélke functionaliteiten je wilt invoeren;
• waarom je deze functionaliteiten wilt invoeren;
• wat je doelen zijn;
• op welke doelgroep je je richt (de traditionele studenten, de werkenden die zich willen bij/omscholen, de bedrijfsscholing of de geïnteresseerden);
• hoe je de ELO gaat realiseren;
• of ICT als technisch of onderwijskundig middel wordt ingezet.

Ga daarnaast na of jouw instelling in staat is om de competitie op de markt van afstandsonderwijs aan te gaan. Kortom, bezint eer ge begint.

Wat opvalt bij ELO-projecten in de VS is dat veel instellingen niet zoeken naar één allesomvattend systeem dat in alle gewenste functionaliteiten voorziet, zoals Blackboard, WebCT en Lotus Learning Space. Daarentegen wordt er een ‘multi-systeem’ aanpak toegepast. Bij deze aanpak worden eerst de doelgroepen en gewenste functionaliteiten gedefinieerd waarna gezocht wordt naar systemen die de functionaliteiten het beste kunnen aanbieden. Oplossingen bestaan meestal uit een combinatie van systemen die, naar men zegt, vaak beter zijn dan grote ‘alleskunnende’ systemen doordat ze zich maar op enkele functionaliteiten richten. Het is hierbij belangrijk de verschillende systemen goed op elkaar af te stemmen, zodat een student bijvoorbeeld altijd dezelfde username-password-combinatie kan gebruiken.

Hoe de systeemkeuzes opgevuld worden verschilt per instelling. Veel instellingen schromen niet de keuzes op te vullen met elders (door bedrijven of universiteiten) ontwikkelde systemen. Daarentegen zijn er ook instellingen die zelf systemen ontwikkelen omdat ze de controle op web- en onderwijsinfrastructuur niet kwijt willen.

Wanneer er veel verschillende systemen naast elkaar gebruikt worden, is het gewenst als bijvoorbeeld een in Blackboard ontwikkelde cursus ook eenvoudig via WebCT aangeboden kan worden. Vergelijk dit met de mogelijkheid om een Worddocument ook in WordPerfect te kunnen lezen en bewerken. Om dit te kunnen verwezenlijken is het Instructional Management Systems Cooperative, kortweg IMS, opgericht.

De IMS-groep ontwikkelt op Internet gebaseerde uitwisselingsstandaarden voor student-, onderwijs- en onderzoeksinformatie die het, in potentie, mogelijk makenmateriaal dat ontwikkeld is in het ene systeem op te vragen in andere systemen. Ook maakt gebruik van IMS-standaards het mogelijk eenduidige zoekacties op het Web naar lesmodules e.d. uit te voeren. Daarnaast creëren de IMS-standaarden de mogelijkheid om ELO’s te combineren met al bestaande administratieve (studentinformatie-)systemen.

Over de IMS-standaarden wordt veel gepraat, maar het is nog niet duidelijk wat precies de impact van de standaarden zal zijn. Het is echter niet onwaarschijnlijk dat ze grote gevolgen zullen hebben voor Nederlandse ICT&O-projecten. Het is daarom verstandig de ontwikkelingen op dit gebied goed in de gaten te houden.

Tijdens de Educause-conferentie werden diverse praktijkvoorbeelden gepresenteerd waarbij ELO’s zijn ingevoerd binnen instellingen. Belangrijke ervaringen/tips zijn:

• Wees klantgericht.
• Wees ’user-centered’, wat betekent dat een gebruiker (student of docent) na het inloggen persoonlijke, op maat gesneden pagina’s te zien krijgt.
• Realiseer snelle successen.
• Houd het simpel.
• Help klanten zichzelf te helpen;
• Gooi gerust eens wat weg (oplossingen zijn geen eeuwig durende aangelegenheden).
• Maak alles in principe openbaar, tenzij de gebruikers/eigenaars van de informatie anders willen.
• Betrek medewerkers bij alle processen van het invoeren van de ELO en zorg voor goede scholing. Everybody has to know what his part of the problem is. Test en evalueer consequent of er commitment is.
• Verkrijg op hoog niveau ondersteuning voor het project.
• Plan goed en zorg voor een goede coördinatie (follow-up activiteiten organiseren, ga in op wensen).

Problemen

Tijdens de conferentie werd een onderzoek gepresenteerd naar de invoering van ICT bij 557 instellingen. Interessant waren de belangrijkste problemen die instellingen ondervinden bij de invoering:

• Het ondersteunen van docenten bij het integreren van technologie in het onderwijs.
• Het leveren van adequate gebruikersondersteuning, ook aan studenten.
• Het financieren van vervanging van verouderende hardware en software.
• Het behoud en de deskundigheidsontwikkeling van de ICT-staf. De omvang van de ondersteunende ICT-staf is gering in vergelijking met de omvang bij organisaties die vergelijkbaar zijn in grootte en technologische complexiteit. Doordat de salarissen van de staf 20 tot 35% lager liggen dan in het bedrijfsleven is het moeilijk deze deskundigheid te behouden. Door de schaarste aan staf is het bovendien moeilijk voldoende tijd vrij te maken voor de ontwikkeling van hun professionaliteit.

Technische ontwikkeling

Draadloze verbindingen tussen computers en netwerken zijn sterk in opkomst. Verschillende sprekers meldden dat zij verwachtten dat binnen drie jaar de meeste mensen draadloos met Internet verbonden zijn.

Dit roept vragen op over praktische zaken. Heeft het bijvoorbeeld zin om computerstudiezalen bij te blijven bouwen, als straks de locatie niet meer van belang is? En ook over het onderwijs. Verandert het onderwijs door deze technologie? Worden we minder afhankelijk van de fysieke beperkingen van de klassieke collegesituatie? Of worden studenten minder controleerbaar? Kortom, wat levert het op aan innovatie?

Draadloze verbindingen maken je minder afhankelijk van de aanwezigheid van een netwerkaansluiting. Dat voordeel verdwijnt echter als je geen laptop gebruikt of als de mogelijkheden voor de stroomvoorziening net zo beperkend zijn als die voor een vaste netwerkaansluiting. Voor het onderwijs schuilen de voordelen in eerste instantie dus vooral in de logistieke hoek. Zonder al te grote investeringen kunnen traditionele collegezalen snel geschikt worden gemaakt voor computeronderwijs.

Andere recente ICT-ontwikkelingen die gevolgen zullen hebben voor het onderwijs zijn streaming video en tele-immersion. Streaming video wordt in de VS veel gebruikt voor het beschikbaar maken van colleges en/of cursusmateriaal via Internet. Zeker wanneer de collegebeelden gecombineerd worden met PowerPoint-dia’s, kan dit voor studenten erg handig zijn. Ook worden hybride oplossingen toegepast waarbij vanuit de webpagina’s van een cursus, videomateriaal van een lokale cd-rom opgevraagd kan worden, waardoor deze materialen snel beschikbaar zijn. Door deze techniek toe te passen zijn de eenvoudig up-to-date te houden webpagina's geïntegreerd met materiaal met een grote bandbreedte van cd-rom.

Tele-immersion is een techniek die het mogelijk maakt dat mensen in een 3D-wereld met elkaar kunnen samenwerken (virtual reality). Dit brengt natuurlijk mogelijkheden voor onderwijskundige toepassingen met zich mee. Tele-immersion zou goed gebruikt kunnen worden in vakgebieden waar 3D-omgevingen belangrijk zijn (zoals geneeskunde of bouwkunde).

Conclusie

Voor de Eccoo-deelnemers heeft de studiereis naar Educause een breed inzicht opgeleverd in de te verwachten technologische ontwikkelingen in het Hoger Onderwijs. Tevens heeft het de overtuiging opgeleverd dat de projectmatige aanpak, zoals die bij de onderwijsinnovatieprojecten is gehanteerd, de juiste is. Op onderwijskundig terrein is de oogst aan nieuwe inzichten gering. Het lijkt erop dat we ons op dat terrein in Nederland geen zorgen hoeven te maken. De regelmatig gehouden evaluaties bewijzen hier hun nut.

 

Links:

Op de EduSite staan verslagen van de Nederlandse deelnemers: http://www.surf.nl/edusite/educause/index.htm

IMS:http://www.imsproject.org

---

Index Pictogram 1