Van kwantummechanica naar veroudering

Maria Colomé-Tatché heeft lastige keuzes moeten maken. Bijvoorbeeld: zou ze natuurkunde of wiskunde gaan studeren, of toch verder gaan met haar dwarsfluit? ‘Ik ben een nogal nieuwsgierig persoon en natuurkunde leek de meeste antwoorden op mijn vragen te bieden. Maar het was niet echt een rationeel besluit om natuurkunde te gaan studeren.’ En drie jaar geleden stapte ze over naar genetisch onderzoek.

Colomé-Tatché (1981) vertelt over haar werk vanuit Barcelona, haar geboorteplaats, waar ze met zwangerschapsverlof is. Net voordat het verlof inging, kende onderzoekfinancier NWO haar 220.000 euro toe voor een genetisch project. En als ze terugkomt, verhuist ze van de Faculty of Science and Engineering (voorheen de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen) van de RUG naar Eriba, het nieuwe onderzoeksinstituut voor veroudering van het UMCG. Daar is ze aangesteld als Rosalind Franklin Fellow.

‘Waarom ik natuurkunde ben gaan studeren? Het is moeilijk te weten hoe je tot een bepaald besluit komt. Op de middelbare school heb ik een onderzoeksproject gedaan naar de wetenschap in een aantal science fiction boeken die de afgelopen honderd jaar zijn verschenen. En de natuurkundige problemen die daarin naar voren kwamen vond ik de meest interessante.’ De wiskunde lerares die het onderzoek begeleidde adviseerde Colomé-Tatché om natuurkunde of filosofie te gaan studeren. ‘Omdat ik altijd wilde weten waarom dingen werken.’

Maar zij had nog een mogelijkheid: ‘Ik had al vanaf mijn vijfde muzieklessen. Ik speel dwarsfluit, heb het conservatorium gedaan en ben zelfs muziekleraar geweest. Eigenlijk speelde ik altijd wel ergens in een groep, soms ging ik mee op tournee. Jarenlang heb ik natuurkunde en muziek gecombineerd. Past toen ik bezig was met mijn masteropleiding besloot ik een jaartje te stoppen met het spelen op hoog niveau. Een jaartje maar, om mijn studie af te ronden. Alleen, na dat jaar lukte het niet terug te komen op mijn oude niveau, ik kon dat niet meer opbrengen. Toen besloot ik dat muziek gewoon een hobby moest zijn.’

Ondertussen had Colomé-Tatché al wel een bachelor en master graad in natuurkunde, had ze een jaar wiskunde erbij gestudeerd en was ze na haar studies in Spanje naar Frankrijk gegaan voor onderzoeksstages aan een universiteit in Parijs. Daar haalde ze eerst nog een mastergraad en daarna promoveerde ze er.

‘Ik deed theoretische natuurkunde, het doen van experimenten lag mij niet zo.’ Ze genoot van haar onderzoek. ‘Als student leer je antwoorden op vragen uit een boek. Maar later ga je zelf vragen stellen waarop niemand nog een antwoord weet. Dat is echt verslavend, je leert altijd weer nieuwe dingen.'

Zij promoveerde in de kwantumoptica, waarbij ze modellen bestudeerde van koude atomen in ééndimensionale systemen. ‘Met zulke koude atomen is het wellicht mogelijk een kwantumcomputer te bouwen, die ontzettend veel sneller kan werken dan een gewone computer.’ Zij ging naar Duitsland om dit onderzoek als postdoc voort te zetten. ‘Kwantummechanica, de hele kwantumwereld, is zo tegen-intuïtief. In naar mijn mening ook ontzettend mooi.’

Alleen, de vragen die zij beantwoordde met haar onderzoek zouden niet op korte termijn tot iets concreets leiden. ‘Ik kreeg het gevoel dat ik vragen moest aanpakken die nuttiger waren, binnen een redelijke termijn.’ Ze werkte op dat moment in Hannover, waar ze RUG-hoogleraar bioinformatica Ritsert Jansen ontmoette. ‘Hij is wiskundig, maar werkt al heel lang in de levenswetenschappen. Hij weet hoe belangrijk het is om verschillende typen mensen in een onderzoeksteam te hebben.’ Colomé-Tatché en Jansen gingen samenwerken en dat resulteerde in een aanbod om een jaar naar Groningen te komen en in zijn onderzoeksgroep te werken. ‘Gewoon om te zien hoe dat zou gaan.’

Hier ging ze in plaats van modellen van koude atomen grote databestanden met genetische informatie analyseren. ‘We keken naar de erfelijkheid van epigentische modificaties van DNA.’ Invloeden uit de omgeving van een organisme kunnen bepaalde genen ‘aan’ of ‘uit’ zetten, en die stand (veroorzaakt door epigentische modificatie van het DNA) kan worden doorgegeven aan de volgende generatie.

‘Ik kwam tot de ontdekking dat ik als natuurkundige op een heel eigen manier tegen de problemen van het onderzoek aankeek, vergeleken met teamleden met een andere achtergrond. Dat was leuk om te zien. Ik werkte vroeger altijd met alleen maar natuurkundigen, die allemaal ongeveer dezelfde kennis hadden als ik. Nu werkte ik in een echt interdisciplinair team waar iedereen andere vaardigheden bezat. Door samen te werken zijn we in staat problemen op te lossen die we elk apart niet aan zouden kunnen.’ Het was een andere manier van onderzoek doen, eentje die haar erg aansprak.

‘Als ik straks naar Eriba ga, zal ik daar mijn eigen groep gaan opbouwen. En dan zal ik zeker mensen aannemen met verschillende achtergronden.’ Zij zal bij Eriba de rol van epigenetische modificaties bij veroudering onderzoeken. ‘We doen een heleboel data-analyse en theoretisch modelleerwerk. Het doel is om een groep te creëren die met de wereldtop op dit terrein mee kan.’

Hoe kijkt ze teug op het verloop van haar carrière, nu ze van kwantumoptica is overgestapt op medisch onderzoek? ‘Als ik opnieuw zou moeten beginnen, zou ik zeker dezelfde keuzes weer maken. Ik heb er absoluut geen spijt van dat ik met natuurkunde ben begonnen. Ik heb in verschillende landen gezien, heb veel verschillende manieren om wetenschap te bedrijven. En ik heb er altijd van genoten!’