Drie miljoen voor sterrenkundigen

Sterrenkundigen van de Rijksuniversiteit Groningen hebben van onderzoekfinancier NWO ongeveer een miljoen euro gekregen om een nieuw meetinstrument te ontwikkelen voor de William Herschel telescoop op La Palma. Eerder ontvingen ze al twee miljoen van NWO voor het personeel dat dit werk gaat uitvoeren.

‘We bouwen een spectrometer die veel nauwkeuriger en veel sneller werkt dan alles wat er nu beschikbaar is’, legt Scott Trager uit. Hij is als ‘Project Scientist’ verantwoordelijk voor het Nederlandse deel van het project, dat samen met collega’s uit Engeland, Frankrijk en Spanje wordt uitgevoerd.

‘Met dit nieuwe apparaat, WEAVE, kunnen we een stuk van de hemel ter grootte van 16 keer de volle maan in één keer bekijken, en dan tot wel duizend objecten tegelijkertijd’. De spectrometer kan zowel de samenstelling als de roodverschuiving (een maat voor de afstand) van een ster bepalen. Dat gebeurt met een nieuwe, zeer gevoelige technieken: een combinatie van duizend glasvezels en een spectrometer met zogeheten Volume Phase Holographic (VPH) Gratings .

Hoe werkt het? Kort door de bocht: het licht van de telescoop wordt opgevangen op een plaat waar twee robotjes bijna duizend glasvezels hebben geplaatst, op de locaties waar zich interessante objecten bevinden. Dat doen ze op basis van catalogussen die met andere instrumenten zijn gemaakt. Het licht dat binnen de vezel weerkaatst op de VPH Grating vormt een interferentiepatroon, wat de spectrometer dan weer analyseert door het in verschillende kleuren uiteen te rafelen.

De drie miljoen zijn bedoeld voor het Nederlandse aandeel in dit Europese samenwerkingsproject. Trager: ‘Wij bouwen de spectrometer, de Britten de robots en nog enkele onderdelen, de Fransen ontwikkelen het glasvezelsysteem en de Spanjaarden leveren de (al bestaande) telescoop en apparatuur voor de dataverwerking.’ WEAVE zal metingen doen die onder andere een aanvulling vormen voor andere instrumenten. ‘De Nederlandse radiotelescoop LOFAR kan bijvoorbeeld heel veel meten, maar niet de afstand tot een object.’ WEAVE kan dat wel. Ook zal WEAVE intensief samenwerken met de radiotelescoop van Westerbork en de in 2013 te lanceren Europese satelliet Gaia.

‘Uiteindelijk zal WEAVE tien keer sneller werken dan soortgelijke instrumenten en daarbij twee keer zo gevoelig zijn’, vertelt Trager. Ongeveer twaalf medewerkers van het Kapteyn Instituut voor Sterrenkunde van de RUG en de NOVA Optische Infrarood groep, gehuisvest bij ASTRON in Dwingeloo, zullen er samen aan werken.