Een avond vol lentekriebels en andere hormonen

Afgelopen donderdag verzamelden nieuwsgierige stadjers en studenten zich in de uitverkochte Rabo zaal van het Groninger Forum om meer kennis op te doen over lentekriebels en andere hormonen. Hoe beïnvloeden feromonen, de zogenaamde ‘communicatiemoleculen’ tussen individuen, ons gedrag? Wat zijn lentekriebels? Deze en andere vragen kwamen aan bod in deze editie van het Kenniscafé, waarin moderator Jetse Goris in gesprek ging met deskundigen van het Universitair Medisch Centrum Groningen en de Rijksuniversiteit Groningen.

Science Newsroom | Myrna Kooij

Lentekriebels  

De Rabozaal van het Forum zit bomvol met studenten, stadjers en andere bezoekers. Gastheer van de avond, onderwijskundige Jetse Goris, betrekt het publiek bij het onderwerp door de voorkennis van de toeschouwers te testen met het programma Mentimeter. Het publiek komt in beweging en pakt de telefoon erbij om de getoonde QR-code te scannen. Op het grote scherm komt een vraag in beeld: “Waar denkt u aan bij lentekriebels?”.

De bezoekers vullen enthousiast hun associaties in op hun telefoons. Verschillende antwoorden poppen in verschillende groottes op het scherm. Hoe meer mensen een antwoord insturen, des te groter het woord in beeld staat. Goris vat de uitkomst samen: de meeste mensen associëren lentekriebels met verliefdheid, zon, bloemetjes, vogeltjes, lente, sex, schoonmaken, de lentekriebels ophef & boze conservatieven - dat laatste slaat op de ophef rondom de week van de lentekriebels op de basisscholen.

Hormonen als mailsysteem

De eerste spreker, Mirjam van Albada is werkzaam als kinderarts-endocrinoloog in het Beatrix Kinderziekenhuis. Ze vertelt meer over haar specialisme endocrinologie, waarbij ze zich richt op aandoeningen die ontstaan doordat organen te veel of juist te weinig van een bepaald hormoon aanmaken. Van Albada: “Hormonen zijn het mailsysteem van je lichaam. Deze kleine boodschappers komen ergens vandaan en oefenen op een andere plek een effect uit.” Aan de hand van afbeeldingen legt ze uit hoe verschillende hormonen je lichaam en gedrag beïnvloeden, zo spelen ze bijvoorbeeld een rol bij het ontstaan van obesitas. Van Albada licht toe: “Je vetweefsel is ook een hormoonproducerend orgaan.” Het publiek reageert verbaasd.

Vervolgens vertelt psycholoog en neurowetenschapper Sarah Burke hoe complex genderidentiteit is, en hoe hormonen daarin een rol spelen. Burke: “Je moet gender zien als een spectrum, je hebt meer dan twee smaken. Je genderidentiteit zegt iets over hoe mannelijk of vrouwelijk je voelt.” Burke licht haar onderzoek toe waarin ze jongeren de vraag stelt hoe content ze zijn met hun gender. Burke: “Heb je een mannelijk lichaam maar voel je je geen man? Dan is er sprake van een gender mismatch."

Ze legt uit dat deze mismatch, ook wel genderdysforie genoemd, al in de vroege ontwikkeling van een embryo in de baarmoeder zou kunnen ontstaan. Burke: "Heel vroeg in de ontwikkeling spelen hormonen een rol. Zo bepalen niet alleen onze genen maar ook de hormonen waaraan we blootgesteld worden hoe ons lichaam zich ontwikkelt.” Zo ontwikkelt een embryo standaard vrouwelijke geslachtskenmerken, tenzij het hormoon testosteron aanwezig is: Dan ontstaan er mannelijke kenmerken. Pas in een later stadium ontwikkelt het brein zich verder.

Wat is nu precies het verschil tussen hormonen en feromonen? Neurogeneticus Jean-Christophe Billeter legt het verschil uit aan de hand van zijn onderzoek naar fruitvliegjes - ook wel bekend als drosophila melanogaster. Dat doet hij in het Nederlands, voor deze Fransman een primeur! En dat gaat hem goed af: “Feromonen zijn moleculen die bij andere organismen specifiek sociaal gedrag veroorzaken.” Hij vult aan: “Het verschil tussen hormonen en feromonen is dat hormonen werken binnen een individu en feromonen werken tussen individuen.”

Goris stelt een vraag voor een vriend: “Je ziet van die reclames voorbij komen voor parfums met feromonen waarvan je woest aantrekkelijk wordt. Is dat iets wat ik nu moet gaan kopen?” Billeter reageert lachend: “Ik heb slecht nieuws voor je. Ik heb alleen bewijs dat het werkt in varkens.” Maar we weten bijvoorbeeld wel dat moeders feromonen afscheiden om hun baby’s te helpen de borst te vinden. Billeter laat een afbeelding zien van de tepelklier: “Als een baby dit ruikt, begint hij te pruilen.” 

Goris sluit de avond af met een korte terugblik op de besproken onderwerpen: “Ik ben een stuk wijzer geworden over lentekriebels en hormonen en ik hoop jullie ook.” Tot slot geeft hij het publiek een mooie laatste boodschap mee: “Ik wens jullie veel lentekriebels de komende tijd!”

Het Kenniscafé over Lentekriebels is in zijn geheel terug te kijken bij Forum Groningen.

In het Kenniscafé praten we elke maand met Groningse wetenschappers en onderzoekers over actuele thema's. Het Kenniscafé wordt georganiseerd door Science LinX in samenwerking met Studium Generale en Forum Groningen en wordt ondersteund door het Akkoord van Groningen. Meer weten over het volgende Kenniscafé: De zorg onder het mes op donderdag 25 april? Voor tickets en informatie zie de website van Studium Generale Groningen .