RUG viert platina jubileum Nobelprijs Frits Zernike

Op 4 november 1953 ontving professor Frits Zernike de Nobelprijs voor de Natuurkunde. Precies 70 jaar later viert de Rijksuniversiteit Groningen zijn platina jubileum met een symposium en een publieksdag microscopie. Afgelopen zaterdag stonden er op zeventig plekken verspreid door de provincie microscopen uitgestald; bij musea, bibliotheken, molens en op andere verrassende plekken. Bezoekers ontdekten de voor het blote oog verborgen microscopische wereld en maakten kennis met de schoonheid van microorganismen en structuren.

FSE Science Newsroom | Myrna Kooij

Lichtmicroscoop

In het Universiteitsmuseum in het centrum van Groningen staan meerdere microscopen uitgestald. Een vader en zijn zoontje zijn druk bezig met een lichtmicroscoop. Dit type gebruikt verschillende soorten licht om het object onder de microscoop zichtbaar te maken. Lenzen vergroten het beeld van het preparaat. De vader legt zijn zoontje uit dat de 10x op de lens betekent dat deze het beeld 10 keer vergroot. Ze kijken naar een stukje blad van een maisplant. 'Ik zie heel veel rondjes', roept het zoontje. Ze draaien aan de microscoop en kijken met een sterkere lens. 'Ik zie nu een hele lange zwarte rand', vertelt het jongetje. 'Dat is een celwand', zegt de vader. 

Een meisje is nieuwsgierig en komt er bijstaan: 'Waar kijk je naar?'. Ze probeert door de microscoop te kijken maar komt er net niet bij. Haar moeder tilt haar op. 'Mama, kijk dan! Dit lijkt op een komkommer', roept ze uit terwijl ze door de microscoop kijkt. Docent onderzoeker plantenbiologie Ties Ausma van de Hanzehogeschool legt uit dat ze naar een stukje van een stengel kijken. 'Waar is dat kwastje voor?' vraagt het meisje. Ausma laat haar zien hoe ze een nieuw preparaat kan voorbereiden. Met een speciaal apparaat snijden ze een piepklein stukje van het maisblad af. Met het kwastje pakken ze het stukje op en leggen ze het op een glazen plaatje. Dit legt hij onder de microscoop. Het meisje kijkt geconcentreerd door de microscoop. 'Bijzonder he', zegt Ausma.

Ook de WereldClub van Wereldwinkel Loppersum deed afgelopen zaterdag mee aan de microscopiedag van de RUG ter gelegenheid van het 70-jarig jubileum van de Nobelprijs van Frits Zernike. De hele middag kwamen kinderen met hun ouders en grootouders langs om objecten onder de microscoop te leggen en op het grote scherm te bekijken. Stenen, plantjes, pepernoten, rottend hout met beestjes uit de tuin of aardappels met jodium om zetmeel te ontdekken. Heel interessant, maar de beestjes waren het leukste en de pepernoten het lekkerste.

De vrijwilligers die in het kader van de Natuurwerkdag de Schipsloot hadden schoongemaakt kwamen langs met kroos. Op de foto's meneer Schudde die uitleg gaf over de antennes van de bij of structuur van een bloemblad. Met de microscoop konden ook direct foto's gemaakt worden, deze worden nog toegezonden naar de deelnemers. Het was zo'n succes dat de WereldClub van plan is om volgend voorjaar weer een middag te organiseren, men is benieuwd welke planten en beestjes dan in de natuur te vinden zijn. - Martijn Pot

Elektronenmicroscoop

Ook de centra voor elektronenmicroscopie, zowel bij het UMCG als de RUG, openden hun deur voor het publiek.  De hele dag gaven onderzoekers en studenten rondleidingen en vertelden hoe zij de microscopen gebruiken bij hun onderzoek. Ook in de kelder van het Natuur- en Scheikunde gebouw staan meerdere elektronenmicroscopen - die in de komende jaren verplaatst zullen worden naar het nieuwe Feringa gebouw. Deze microscopen zijn vooral bedoeld om materialen te bestuderen. Een groep van negen mensen, waarondern twee kinderen, krijgt een rondleiding van Professor Bart Kooi. Hij vertelt: 'Hoe kleiner je wilt kijken, hoe groter de machine.'

Een van de nieuwste elektronenmicroscopen, staat in een lawaaierige ruimte. 'Dat geluid komt van de harde schijf, 70 terabite. Dat apparaat maakt heel veel geluid, dus je wilt niet in deze ruimte zijn', aldus Kooi. De microscoop kan dan ook op afstand bediend worden, zelfs vanuit Friesland kunnen ze er experimenten mee uitvoeren. Een jongen vraagt: 'Wat kan ik dan met deze miscroscoop?'. Als voorbeeld noemt Kooi de bouw van vliegtuigen en auto’s. 'Wanneer je wilt zien hoe een materiaal zich gedraagt, moet je door een microscoop kijken naar de atomen.' Ook worden de elektronenmiscroscopen gebruikt in de medische wereld. Kooi vertelt: 'Het Corona-virus heeft zijn naam gekregen, doordat de onderzoekers een kroonvorm zagen, een corona, toen ze het virus door de elektronenmicroscoop keken.'  Aan het eind van de rondleiding vraagt Kooi aan de groep of zijn verhaal te volgen was. Een man antwoordt: 'De grote lijnen'.

Benieuwd naar de precieze werking van een elektronenmicroscoop? In 2019 schreven we dit artikel over de komst van de nieuwste transmissie eletronenmicroscoop (TEM).