Sterrenkijken in de Blaauw Sterrenwacht

Zaterdag 25 februari – De maan schijnt fel boven de Bernoulliborg. Orion en het steelpannetje staan hoog aan de hemel op deze heldere avond. In het kader van de nationale sterrenkijkdagen, is de Blaauw Sterrenwacht vanavond geopend voor publiek. Ik neem een kijkje in de Bernoulliborg, samen met zo’n 250 andere nieuwsgierigen. De groep mensen is divers; veel families met jonge kinderen maar ook jongere en oudere stellen hebben belangstelling in deze sterrenkijkavond.

Op de eerste verdieping van de Bernoulliborg staat een opgeblazen koepel die in eerste instantie lijkt op een springkussen. Schijn bedriegt; het is een mobiel planetarium. Studente Sterrenkunde Maria laat zo’n 20 mensen binnen via een opgeblazen toegangssluis in de dome. Eenmaal binnen verzamelen we ons in een kring tegen de zijkant. Maria neemt plaats achter haar laptop in het midden en verwelkomt iedereen. ‘Ik vind het hartstikke leuk om te vertellen over het heelal, maar daarvoor moet het eerst even donker worden’, zegt ze enthousiast. Ze bedient een projector die een sterrenhemel projecteert op het doek van de koepel. Ze vertelt over de melkweg en over sterrenbeelden. Een meisje roept verwondert: ‘Is dat de leeuw? Oh kijk daar een vis!’

‘Stel je voor; je wordt een grote sliert van atomen, en zelfs die atomen worden uit elkaar getrokken. De wetenschappelijke term hiervoor is “spaghettificatie”.’

Maria vertelt dat Polaris – ook bekend als de poolster – zo bijzonder is omdat hij altijd precies boven het noordelijkste puntje van de aarde zichtbaar is aan de sterrenhemel. Vroeger werd deze ster dan ook gebruikt om te navigeren. Een vrouw vraagt zich hardop af of het noorderlicht eigenlijk ook te maken met deeltjes van de zon. Maria antwoordt dat het noorderlicht inderdaad ontstaat door kleine deeltjes van de zon die door de atmosfeer gaan. De planetarium show eindigt met een uitleg over een zwart gat. Maria vertelt in geuren en kleuren wat er gebeurt wanneer zo’n monster je opslokt: ‘Stel je voor; je wordt een grote sliert van atomen, en zelfs die atomen worden uit elkaar getrokken. De wetenschappelijke term hiervoor is “spaghettificatie”.’ Er klinkt gelach.

De zeven zusters

In een collegezaal geeft sterrenkunde student Dion een presentatie, als voorbereiding op een rondleiding door de Blaauw sterrenwacht. Hij vertelt dat telescopen verschillende soorten golflengten zichtbaar kunnen maken. In de ruimte cirkelt bijvoorbeeld het Chandra X-ray observatory. Deze telescoop pikt verschillende golven van röntgenstraling op, die een telescoop op aarde niet kan waarnemen doordat deze straling wordt tegengehouden door onze atmospheer. Dion laat een een professionele foto van een nevelwork zien. Hij stelt alvast ieders verwachtingen bij: ‘Plaatjes van het internet zoals deze ga je straks helaas niet zelf door de telescoop zien.’ Deze foto’s worden gemaakt met een speciale camera die aan de telescoop wordt vastgemaakt, en zo nevelwolken in een prachtig kleurenpalet vastlegt.

Met de telescoop kunnen we straks wel planeten zien zoals Mars en Jupiter, maar ook sterren van sterrenbeelden zoals Orion. Dion vertelt uitgebreid over de plejaden, een cluster van zeven sterren die erg dicht bij elkaar aan de hemel staan. Deze sterren staan ook wel bekend als de zeven zusters en zijn ook vernoemd naar zeven zussen uit de Griekse mythologie. Een andere ster die we vanavond kunnen bewonderen is Betelgeuze – de helderste ster van het sterrenbeeld Orion. Deze ster staat op het punt van imploderen. Wanneer dit gebeurt klapt de ster met een gigantische kracht in elkaar, en wordt dan een witte dwerg. Een man vraagt zich af hoe snel dit gaat gebeuren. Dion antwoordt dat het nog steeds wel een 100.000 of een miljoen jaar kan duren. Maar dat het relatief gezien vrij snel is.

Blaauw Sterrenwacht

Na de inleiding vertrekken we naar de bovenste verdieping, om via een wenteltrap bij het waarneemterras uit te komen. In de koude buitenlucht is de maan goed zichtbaar. Iemand vraagt zich af waar de 7 sterren zijn die net tijdens de presentatie genoemd werden. ‘Daar naast de maan’, wijst een vrouw aan. De zeven sterren van de Plejaden, zijn – met een beetje inbeelding – zichtbaar als een mini steelpan. Een andere vrouw vraagt zich af waar Mars dan te zien is. Een man wijst aan: ‘Die oranje daar, rechtsboven’. Nadat er nog wat sterrenbeelden zijn aangewezen loopt de groep door richting de Blaauw Sterrenwacht – de laatste trap op. De sterrenwacht bestaat uit een grote draaiende koepel met een open luik waardoor de 40 centimer spiegeltelescoop licht vanuit het heelal waarneemt.

‘We hebben een keer eerder door een telescoop gekeken in Kroatië. Nu ik er bij nadenk was dat misschien wel een scam, want dat waren hele mooie plaatjes, maar niet zo’n grote telescoop.’

Sterrenkunde student Dirk bedient de telescoop – een van de grootste van Nederland. Hij vertelt dat de telescoop nu op Mars gericht staat. De planeet is te herkennen doordat een kant wit en de andere kant oranje gekleurd is door de telescoop. De groep kijkt een voor een door de telescoop. Dirk plaatst vervolgens een ander oculair in de telescoop, met een kleinere vergroting, om de Plejaden te kunnen zien. Maar dan verschijnt een grote donkere wolk aan de lucht, en blokkeert het zicht op de zeven zusters. Dirk zoekt een nieuw object, de koepel draait mee in oostelijke richting. Maar helaas, er zijn teveel wolken om een ander sterrenlichaam te bekijken. Dirk sluit de avond af met nog wat feitjes over de telescoop zelf.

Een jong stel vondt het een geslaagde avond: ‘We hebben een keer eerder door een telescoop gekeken in Kroatië. Nu ik er bij nadenk was dat misschien wel een scam, want dat waren hele mooie plaatjes, maar niet zo’n grote telescoop.’ Ze komen nog eens terug om weer door de telescoop te kijken.

De Blaauw Sterrenwacht is vaker open voor het algemene publiek. De publieksavonden worden georganiseerd door het Kapteyn Instituut (Faculty of Science and Engineering, Rijksuniversiteit Groningen) en SRON Netherlands Institute for Space Research. Geïnteresseerd? Neem eens een kijkje op de website van de Blaauw Sterrenwacht.

Tekst en foto's: Myrna Kooij