Modellen tonen ongemakkelijke waarheid van milieuvervuiling

In een recent artikel beschrijft Klaus Hubacek dat Chinese steden hun vervuiling exporteren naar regio´s in de buurt. Eerder publiceerde hij over hoe de keuzes en lifestyle van consumenten kunnen zorgen voor vervuiling en wereldwijd gevolgen hebben voor milieu en gezondheid. In zijn werk combineert hij economie en milieuwetenschap in modellen die de gevolgen van regionaal beleid voor de rest van de wereld laten zien. In maart is hij aangesteld als hoogleraar aan de faculteit Science & Engineering van de RUG, waar hij tevens directeur is van de groepen Energy and Environmental Sciences (IVEM) en Science and Society.

Met zijn opleiding Economie lijkt Klaus Hubacek binnen de faculteit Science & Engineering een beetje de vreemde eend in de bijt. Maar economie is belangrijk bij onderzoek naar manieren om klimaatverandering tegen te gaan. ‘Tot nu toe zijn de rapporten van het intergouvernementeel panel over klimaatverandering, het IPCC, gedomineerd door natuurwetenschappers. Maar in het volgende rapport zal er een grotere bijdrage zijn van sociale en economische wetenschappen’, legt hij uit in zijn nieuwe kantoor in het Energy Academy Building. Hubacek zal een van de auteurs zijn van dit nieuwe, zesde rapport dat naar verwachting in 2022verschijnt.

Koolstof

‘Ik geloof dat we de vooroordelen van de afzonderlijke vakgebieden moeten overwinnen.’ Als econoom promoveerde de Oostenrijkse Hubacek in Ecological Economics aan het Rensselaer Polytechnic Institute in de VS. Hij werkte in Oostenrijk, het Verenigd Koninkrijk, de VS en China en is nu bezig zijn werkzaamheden als hoogleraar aan de universiteit van Maryland (VS) af te bouwen terwijl hij in Groningen opbouwt. Met ingang van komend academisch jaar wekt hij hier fulltime.

Zijn onderzoek, zo legt hij uit, draait om modellen die laten zien hoe effectief programma’s voor het terugbrengen van de uitstoot van koolstof zijn. Deze koolstofbeperking van de economie is een belangrijk onderzoeksthema van hem, maar hij houdt zich ook bezig met uitputting van de bodem en luchtvervuiling. ‘Veel van wat ik heb gedaan komt neer op het maken van modellen voor betrokkenen, met die betrokkenen.’

Kusterosie

Hubacek geeft een voorbeeld van zo’n project, dat ging over de gevolgen van erosie voor bewoners langs de Amerikaanse kust. ‘Onze modellen laten zien welke gevolgen maatregelen om kusterosie tegen te gaan hebben voor het hele systeem.’ Betonnen blokken kunnen bijvoorbeeld de kustlijn beschermen, maar de golfenergie wordt daardoor naar de zijkanten afgevoerd. ‘Dus krijgen je buren meer erosie, wat zorgt voor vragen rond sociale ongelijkheid en rechtvaardigheid.’

Zijn meest recente publicatie beschrijft een vergelijkbaar probleem in China. ‘In dit geval waren de betrokkenen met wie wij samenwerkten de lokale overheden in Chinese provincies.’ Het artikel, dat op 24 april verscheen in het tijdschrift Science Advances, laat zien hoe verschillende rijkere regio’s, zoals het gebied rond Beijing, strengere milieuwetten hebben geïntroduceerd om luchtvervuiling, vooral met fijnstof, terug te dringen. ‘De belangrijkste vervuilingsbronnen waren kolencentrales en de zware industrie. Om de uitstoot te verminderen had de regionale overheid het lumineuze idee om zowel energieproductie als zware industrie te verplaatsen naar regio’s met minder strenge milieuregels.’

Boze commentaren

Dus werd de vervuiling niet voorkomen, maar simpelweg verplaatst naar armere regio’s. ‘Een aardige observatie die wij deden via onze modellen is dat een aantal van die regio’s bovenwinds lagen van de rijkere gebieden, dus een deel van de luchtvervuiling werd alsnog hun kant opgeblazen.’ Hij is benieuwd naar een reactie die er zal komen op het artikel, dat hij samen met Chinese collega’s schreef. Onderkoeld: ‘Een eerdere, vergelijkbare publicatie leverde nogal wat boze commentaren op.’

Voordat we neerbuigend gaan doen over die rare Chinese regio’s is het goed te weten dat we hier niets beter zijn. ‘Het Verenigd Koninkrijk is er als een van de weinige landen in geslaagd de afspraken na te komen over terugdringen van de koolstof-uitstoot die is vastgelegd in het Kyoto protocol. Maar als je naar de cijfers kijkt is dit vooral gedaan door productie te verplaatsen naar China.’

Modellen die de klimaat-impact van landen beschrijven zouden zich daarom niet moeten beperken tot de nationale koolstof-voetafdruk, vindt Hubacek. ‘Wanneer je een tandenborstel koopt die in China is gemaakt, zou de koolstof-emissie van de hele productieketen op jouw rekening moeten komen te staan.’ Maar tot aan het meest recente, vijfde, IPCC rapport werden alleen emissies per land gerapporteerd, niet de emissies gebaseerd op de consumptie van de inwoners.

In het volgende rapport zal dat anders zijn, vertelt Hubacek. En dat gaat gevolgen hebben, ook voor Nederland. ‘Neem de landbouwsector. Die is gebaseerd op wereldwijde aanvoerlijnen.’ Bloemen die in Nederland worden verhandeld komen vaak uit Afrikaanse landen. ‘Het land dat zij voor deze teelt gebruiken is niet beschikbaar voor het voeden van hun eigen mensen. Daarom moeten we zorgvuldig kijken wie er profiteren van dit soort geglobaliseerde productie.’

Ongemakkelijke waarheden

En er duiken andere ongemakkelijke waarheden op in de modellen van Hubacek. De afname van de koolstofemissie in de VS tijdens het bewind van Obama? ‘Zonne-energie speelde een belangrijke rol, maar ook de economische recessie. En het gas dat via fracking is gewonnen verving steenkool, dat bracht de emissies omlaag. Maar die steenkool werd gedumpt in Europa en daar alsnog verbrand, dus op wereldschaal was het effect zeer beperkt.’

Nog een ontnuchterende opmerking: er is een enorme ongelijkheid in de wereld waar het om koolstofemissies gaat. Het inkomen bepaalt voor een groot deel de ecologische voetafdruk. ‘Als de VN zijn doelen voor armoedebestrijding weet te halen zal dat de koolstofemissies substantieel doen stijgen.’ Wanneer extreme armoede verdwijnt en iedereen minimaal twee dollar per dag verdient, gaat de wereldwijde koolstofemissie met 2,8 procent omhoog. Maar als er nog een dollar bijkomt, is die stijging maar liefst 27 procent. ‘Het probleem ligt bij de hoge inkomens, omdat de 10 procent die het hoogste inkomen heeft zorgt voor maar liefst 40 procent van de koolstofemissie. Aan de andere kant van het spectrum dragen de armste 10 procent daar nauwelijks aan bij.’

We moeten dus kijken hoe koolstof-intensief onze levenswijze is, aldus Hubacek. Zelfs de groenste Europeaan zorgt nog steeds voor een relatief grote koolstofemissie. ‘Er zijn wel allerlei middelen om die levenswijze te beïnvloeden.’ De cijfers van Hubacek geven geen reden voor optimisme, ook niet bij hemzelf. ‘Ik probeer altijd fair trade chocolade en koffie te kopen, maar het vlees dat ik eet en de auto waarin ik rijd zorgen toch voor een hoge emissie.’ Maar de effecten van je levenswijze zijn beperkt: ‘Voor elektrische auto’s is het belangrijk hoe de stroom waar ze op rijden is opgewekt. En dat gebeurt in Nederland vaak nog in een kolencentrale.’

Hond

De komende jaren zal Hubacek zijn modellen en artikelen aan de RUG produceren. Wat gaat hij precies doen? ‘Ik richt mij op vernieuwende en opkomende thema’s die gaan over de interactie tussen mens en milieu. Maar ik zit niet vast aan een specifieke onderzoeksvraag of bepaalde methodes. Ik werk nu al aan diverse projecten en zal hier eerst kijken waar mijn nieuwe collega’s mee bezig zijn.’ Hubacek verwacht dat hij in nieuwe projecten zal blijven kijken naar de ‘bijwerkingen’ van beleid dat tot doel heeft de koolstofemissie terug te dringen, zoals het ‘exporteren’ van landbouwgrond of uitputting van de bodem. ‘En ik wil meer onderzoek doen naar de relatie tussen levenswijze en koolstofemissie. Wist je dat het gemiddelde bedrag dat in de VS aan een hond wordt uitgegeven hoger is dan het gemiddelde inkomen in Egypte?’

Referentie: Delin Fang, Bin Chen, Klaus Hubacek, Ruijing Ni, Lulu Chen, Kuishuang Feng, and Jintai Lin: Clean air for some: Unintended spillover effects of regional air pollution policies. Science Advances 24 April DOI 10.1126/sciadv.aav4707